به گزارش آیندگان؛ ۲۲ روز پس از شروع آتشسوزی جنگلهای وشتاز و الیت هیرکانی در محدوده مرزنآباد چالوس در حالی خبر از رسیدن هواپیماهای آبپاش کمکی از ترکیه رسید که به نظر میرسد با فروکشکردن باد طی دو روز گذشته بخش مهمی از آتش مهار شدهاست.
در فاصله ۳۰ آبان تا ۲ آذر۱۴۰۴ پرواز هواپیمای ایلیوشین به مهار آتش کمک کرد. این در حالی است که بسیج عمومی و ورود نیروهای داوطلب تا آنجا گسترده شد که ترافیک در مرزنآباد و محدوده عملیاتی باعث سردرگمی نیروهای عملیاتی شد و پلیس ورود به منطقه را محدود کردهاست.
با این حال همچنان پرسش محوری این است که چرا مسئولان بسیجی که در فاصله ۲۵ آبان تا کنون تدارک دیدند به ویژه در به کارگیری هلیکوپترها زودتر به کار نبستند. در همین حال خبرهایی از وقوع حریق در جنگلهای ارسباران و همینطور جنگلهای خراسان رضوی منتشر شدهاست.
در همین حال ایرانوایر در گزارشی به عملکرد کُند و دیرهنگام مسئولان جمهوری اسلامی در مدیریت آتشسوزیهای جنگلی پرداخت که هیچگاه در ساعتهای اولیه که امکان مهار آتش وجود دارد هلیکوپتر به پرواز درنمیآید.
در این گزارش آمدهاست: سابقه جمهوریاسلامی و نهادهای متولی آن در قبال آتشسوزی جنگل نشان میدهد هیچگاه در زمان طلایی برای مهار آتش تصمیمگیری نشدهاست. زمان طلایی در مهار آتشسوزی جنگل وقتی است که شعلهها کوچک هستند و هنوز گسترش پیدا نکردهاند.
نگاهی به حریق جنگلهای زاگرس در منطقه حفاظت شده خائیز در خوزستان نشان میدهد هیچگاه در روزهای نخست هلیکوپتر و هواپیمای آبپاش به منطقه اعزام نشدهاند.
در ماجرای آتشسوزی جنگلهای خائیز در سال ۱۴۰۳، در روز چهارم حریق دستور پرواز هلیکوپتر دادهشدهاست. حریق جنگلهای منطقه بیستون پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسراییل نیز نمونه دیگری از انفعال در برابر گسترش حریق بود.
از سوی دیگر سابقه عملیات اطفا حریق جنگلهای هیرکانی نیز نشان میدهد گاه حتی با وجود دستور وزیرکشور به سازمان هلالاحمر برای پرواز هلیکوپتر این سازمان عملیات را موکول به دریافت هزینههای مربوطه کردهبود و به این ترتیب زمان طلایی برای اقدام موثر از دست رفت.
دکتر «منصور سهرابی» اگرواکولوژیست و پژوهشگر بومشناسی در گفتوگو با ایرانوایر و در تحلیل چرایی گستردهشدن آتش در منطقه الیت و جنگلهای «وشتاز» در مرزنآباد چالوس میگوید: «علاوه بر مدیریت ناکارآمد جمهوری اسلامی در مورد محیطزیست اساسا برای موثر بودن مدیریت بحران آتشسوزی جنگلهای هیرکانی باید با توجه به کمبارشی و وضعیت خشکی، منطقه از پیش پایش میشد و نقاطی که احتمال حریق در آن داده میشد ارزیابی و اقدامات پیشگیرانه در آن انجام میگرفت».
کاری که به نظر میرسد با وجود پشت سر گذاشتن تابستان بسیار سخت اخیر و همچنین جغرافیای جنگلهای البرز و پدیده هواشناسی «فون» یا در اصطلاح محلی «گرمش» اصلا انجام نشدهاست. «فون» یک مرکز پرفشار هوای گرم است که عموما در نیمه دوم سال رخ میدهد و در سطح قلهها و یالهای دیواره البرز شمالی به سمت جلگه شمال پیش میرود که در تشدید احتمال آتشسوزی موثر است.
صدایی که شنیده نشد
«چقدر ما تنهاییم …» این جمله توسط یکی از فعالان محیطزیست که برای مهار آتش جنگلهای الیت راهی این منطقه شده بود در حالی که از بالا استمرار آتش و دود را نشان میداد به زبان آمد.
این ویدیو در سه هفته گذشته بارها در شبکههای اجتماعی بازنشر شد.
بررسی گزارشهای مختلف رسانهها و ویدیوهایی که در شبکههای اجتماعی منتشر شده نشان میدهد ابتدا در ۱۰ آبان ۱۴۰۴ حریقی در منطقه وشتاز در ضلع شرقی جنگلهای الیت رخ داده است
مسوولان محلی ضمن بسیج عمومی دامداران، فعالان محیطزیست و کوهنوردان به مهار آتش میپردازند و موضوع را به فرمانداری چالوس و مسوولان سازمانهای جنگلها و محیطزیست هم اعلام میکنند. با این حال حریق از ۲۳ آبان ۱۴۰۴ به شکل گستردهتری ادامه پیدا میکند.
این بار حریق در ضلع شمالی جنگلهای الیت و نزدیک به منطقه «حسنسره» شدت میگیرد. همین وضعیت سبب شده «مهرداد خزایی» مدیرکل اداره منابع طبیعی استان مازندران این حریق را ناشی از ۲ آتشسوزی مجزا توصیف کند.
ویدیویی از «سینا توکا اسفندیاری» عضو شورای الیت در شبکههای اجتماعی منتشر شد که گزارش میداد مسوولان استان مازندران سیزده روز پس از شروع آتشسوزی شروع به بسیج عمومی کردهاند تا پیش از آن مردم محلی با امکانات محدود مشغول اطفا حریق بودهاند.
هلیکوپترهایی که همیشه دیر به پرواز درمیآیند
بررسی گزارشهای مختلف نشان میدهد نخستین هلیکوپتری که برای کمک به عملیات اطفاء حریق وارد منطقه شده در روز ۲۶ آبان ۱۴۰۴ عملا نتوانسته پرواز کند.
روزنامه «پیامما» دراینباره به نقل از «محمد احمدزاده» از ساکنان روستای الیت نوشت: «بعد از تقلای بسیار بالاخره بالگردی آمد تا آتش جنگلهای وشتاز را خاموش کند. اما شرایط هوا چنان نامساعد بود که نتوانست وارد منطقه شود و بهناچار در ورزشگاه فرود اضطراری کرد. هفتهشت روز اول خیلی التماس کردیم و برای هلیکوپتر درخواست دادیم. درنهایت هلیکوپتر یک بار آمد و از دور چرخی زد و رفت؛ ما را ناامید و گریان گذاشت. عملیاتی که انجام میدادند، کاملاً سمبلیک بود.»
آنچه در این مقطع انجام شده عملیات هلیبرد یا انتقال افراد به ارتفاعات توسط هلیکوپتر است و عملیات حمل آب از دریا و خالی کردن آن در محدوده آتش در روز ۲۷ آبان ۱۴۰۴ انجام شدهاست. برداشت آب از دریا و انتقال به منطقه نیز زمانبر بودهاست.
از سوی دیگر خالی کردن آب بر روی آتش چه به وسیله هلیکوپتر و چه به وسیله هواپیما باید در فاصله کمتر از ۱۰۰ متر از زمین انجام گیرد. «عماد تفضلیان» کارشناس امداد و نجات به گلونی گفتهاست: «اگر رهاسازی آب از فاصله ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری انجام شود حجم زیادی از آب قبل از رسیدن به زمین تبخیر شده یا به ذرات ریز تبدیل میشود که اثری بر آتشندارد. موضوعی که تاثیرگذاری عملیات آبپاشی را زیر سوال بردهاست.»
فعالان محیطزیست تاکید میکنند عموما هلیکوپترها اولا دیر به منطقه رسیدند و در گام دوم تاثیر آن در هلیبرد و انتقال افراد و تجهیزات بیشتر از آوردن آب و ریختن آن بر آتش بودهاست. در روزهای ۲۸ و ۲۹آبان نیز به دلیل حجم دود پرواز هلیکوپترها در منطقه الیت ممکن نبود.
نگاهی به سابقه آتشسوزی جنگلها نشان میدهد در هیچ یک از آتشسوزیهای زاگرس و البرز هلیکوپتر در شروع آتشسوزی وارد منطقه نشدهاست. سال گذشته چهار روز پس از شروع آتشسوزی در منطقه حفاظت شده خائیز، «محمد مخبر» دستور استفاده از هلیکوپتر را داد.
«احمدعلی کیخا» معاون وقت سازمان حفاظت محیط زیست یک نمونه از تاخیر در اعزام هلیکوپتر در حریقی که در سال ۱۳۹۳ رخ داد را اینگونه شرح دادهاست: «جمعیت هلال احمر کشور برخلاف دستور صریح وزیرکشور برای در اختیار قرار دادن یک فروند هلیکوپتر به سازمان حفاظت محیط زیست از این کار امتناع کرد. جمعیت هلال احمر اعلام کرد قرارداد انجام این پرواز را باید با چه نهادی ببندد و هزینه این اقدام را چه کسی باید بپردازد؟»
هواپیمایی که هیچگاه تاثیری در مهار آتش نداشته است
با وجودی که همواره از پرواز هواپیمای ایلیوشین ۷۶ که سپاه مدعی است آن را به هواپیمای آبپاش تبدیل کرده در مهار آتشسوزیهای مختلف صحبت میشود اما هیچ گزارش مستندی که نشان دهد عملکرد این هواپیما در اطفا حریق موثر بوده تا کنون منتشر نشدهاست.
این هواپیما قابلیت پرواز در منطقهای کوهستانی نظیر جنگلهای الیت را ندارد و در نتیجه مجبور است در ارتفاع بیشتری از سطح زمین آب را رها کند که در نتیجه اثرگذاری کمتری دارد. با این حال هواپیمای ایلیوشین هم ۳۰ آبان یعنی ۲۰ روز پس از شروع آتشسوزی وارد عملیات شدهاست.
در تابستان گذشته نیز به مردم خوزستان وعده داده شد که پرواز این هواپیما به مهار آتشسوزی بخش عراقی هورالعظیم کمک میکند ولی مردم این استان تمام تابستان و مهر گذشته را دود استنشاق کردند.
پرواز ایلیوشین در مهار آتش جنگلهای خائیز نیز بیاثر بود: سال گذشته این هواپیما وقتی نتوانست آب را بر محدوده آتسرها کند دفنگاه زباله شهر بهبهان را آبپاشی کرد.
آنچه «شینا انصاری» رییس سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر تقاضای کمک از دولت ترکیه مطرح کرده نیز مربوط به ۳۰ آبان یعنی ۲۰ روز پس از وقوع آتشسوزی جنگلهای الیت است.
عمق استراتژیک جمهوری اسلامی در تجهیزات اطفای حریق تعریف نشد!
بررسی ویدیوهای منتشر شده در شبکههای اجتماعی نشان میدهد مردم زیادی در محدوده مرزنآباد حاضر شدهاند اما عموما تجهیزات تخصصی نظیر «دمنده»، آبپاش یا وسایلی که از داوطلبان در برابر آتش دفاع کند، وجود ندارد. در آتشسوزی جنگلهای خائیز که در فاصله سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳ به طور متوالی ادامه داشته فعالان محیط زیست در قالب نذر طبیعت اقدام به خرید دمنده کرده و از آن استفاده میکردند.
از سوی دیگر به نظر میرسد اساسا مسوولان جمهوری اسلامی هیچ شناختی از طبیعت و پدیدههای قهری آن ندارند و فکر میکنند صرفا با بسیج عمومی نیروهای داوطلب هر موضوعی در حوزه طبیعت را میتوان اداره کرد. چیزی که در تحلیل آن دکتر منصور سهرابی میگوید: «مسوولان جمهوری اسلامی عموما وقتی بحرانی رخ میدهد سعی در مدیریت آن میکنند که معمولا به بروز بحرانی دیگر منجر میشود در حالی که مدیریت بحران نیازمند عملکردی ۳ مرحلهای یعنی پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران است.»
به گفته این اگرواکولوژیست و پژوهشگر بومشناسی در مدیریت آتشسوزی جنگل هیرکانی آن هم با شناختی که از وضعیت بارش داشتهایم باید قبلتر اقدام به پایش و مانیتورینگ منطقه میشد و نقاطی که احتمال حریق در آنها بود مورد شناسایی قرار میگرفت.
سهرابی فقدان ایستگاههای پایش و مدیریت تلفیقی در برابر وقوع حریق جنگلها را از عمده نقاط ضعف مدیران جمهوری اسلامی توصیف کرده، میگوید: «متاسفانه عمق استراتژیک جمهوری اسلامی در داخل ایران تعریف نشده و عموما بودجه مملکت در عراق، سوریه، لبنان و خارج از ایران صرف شدهاست وگرنه میتوانست با همان هزینهها میلیاردی بخشی از تجهیزات و هواپیماهای آبپاش سبک که تاثیرگذاری بیشتری دارد را تامین کنند».
این اگرواکولوژیست و پژوهشگر بومشناسی عملکرد این روزهای دولتمردان جمهوری اسلامی را مصداق آن دزدی توصیف میکند که در حال فرار همان چیزی را فریاد میزند که مردم فریاد میزنند آی دزد آی دزد و عملا هیچ طرح و برنامهای جز مهار افکار عمومی برای جلوگیری از گسترش اعتراضهای مردمی ندارد.