چه بنوشیم و چه بخوریم تا از آلودگی هوا کمتر آسیب ببینیم؟

به گزارش آیندگان؛ دولت در صنایع پتروشیمی و نفت همچنان اجازه فلرسوزی می‌دهد و شهرهای خوزستان به شدت از این رویه درگیر آلودگی هستند. در چنین شرایطی که دولت حاضر به هیچ اقدام عملی نیست تنها راه حفاظت از جانمان به کارگیری دستورالعمل‌های پزشکی در شرایط آلودگی هواست. گزارشی که پیش رو دارید به این پرسش‌های پاسخ داده که با خوردن و نوشیدن چه خوراکی و نوشیدنی‌هایی و از انجام چه کارهایی آسیب کمتری از آلودگی هوا می‌بینیم.

در شرایطی که بارش اندک روز دهم آذر ۱۴۰۴ نتوانست از پس آلودگی تهران و دیگر شهرهای اطراف آن برآید شاهد استمرار وضعیت آلودگی در پایتخت و شهرهای همجوار آن هستیم و این در حالی است که براساس اعلام سخنگوی انجمن صادرکنندگان محصولات نفتی در ایران، گازوییل مصرفی در ایران ۱۵۰۰ برابر گازوییل مصرفی در دنیا سولفور دارد. این به جز اثر مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های حرارتی تولید برق در کشور است که به افزایش ذرات معلق گوگرد در هوای شهرها منجر شده‌است.

از طرف دیگر وضعیت و کیفیت بنزین مصرفی در ایران هم دست کمی از گازوییل ندارد و در حالی که استاندارد موتور خودروهای شخصی و سواری در ایران پایین است و مصرف آنها بالا عامل دیگری آلایندگی کشور همه بدون تغییر مشغول آلوده کردن هواست. در چنین شرایطی تنها نسخه موثر ماندن در خانه و حضور کمتر در فضای باز و عمومی است.

در همین‌رابطه وب‌سایت ایران‌وایر در گزارشی نوشت: هوای همه کلانشهرهای ایران آلوده است و اگر به زودی باران نبارد یا باد نَوَزد این وضعیت پایدار می‌ماند. طنز تلخ این روزهای مردم این است که جمهوری‌اسلامی ایران را به یک اتاق‌گاز بزرگ تبدیل کرده‌است. با این حال هیچ یک از عوامل تولید کننده آلاینده‌های هوا متوقف یا محدود نشده‌است. در چنین شرایطی تنها راهکار مسوولان جمهوری اسلامی تعطیلی مراکز آموزشی یا تاخیر در ساعت شروع به کار ادارات دولتی و بانک‌هابوده‌است.

جمهوری اسلامی هیچ اقدامی برای محدود کردن عوامل تولیدکننده آلودگی هوا نکرده تا آنجا که همه کلانشهرهای کشور و دست‌کم بیش از ۵۰ شهر ایران درگیر آلودگی هوا شده‌اند. این وضع حتی به استان‌های نوار ساحلی دریای خزر هم سرایت کرده‌است.

آلودگی هوا در تهران ناشی از سوخت بی‌کیفیت و عملکرد خودروهای غیراستاندارد است اما در خوزستان علاوه بر فلرسوزی تاسیسات نفت و پتروشیمی، ناشی از دود سوختن هورالعظیم و مزارع نیشکر است. به این موارد ریزگردهای ناشی از ورشکستگی آبی و تشدید آن با خشکسالی‌های پی‌درپی را هم بیفزایید. در همه این موارد فلزات سنگین، دی‌اکسید گوگرد، گاز اوزون، گاز CO و مواردی از این دست به شکل ذرات معلق در هوا مثل یک اتاق‌گاز بزرگ عمل کرده‌ و به جان سلامت مردم افتاده‌اند.

در چنین شرایطی مردم ناچار به انجام و کار و فعالیت اقتصادی هستند و نمی‌توانند در خانه بمانند. در عین حال کمتر کسی امکان صرف هزینه برای خرید دستگاه تصفیه هوا را که تخمین زده می‌شود بین ۴ تا ۳۲ میلیون تومان باشد، دارد. حال پرسش این است که مردم چگونه می‌توانند از خودشان در برابر آلودگی هوا محافظت کنند؟

دکتر «روزبه اسفندیاری» پژوهشگر پزشکی هسته‌ای که سابقه کار پزشکی در اورژانس تهران را دارد با مرور فهرستی از اقدامات موثر در کاهش آسیب‌های ناشی از تنفس هوای آلوده به ایران‌وایر می‌گوید: «به طور کلی آلودگی هوا یک عامل اکسیدان است که باعث تخریب سلول‌ها و استرس به سلول‌های بدن می‌شود. بنابراین در چنین شرایطی بهتر است از مواد آنتی اکسیدان استفاده شود. برای مثال مصرف ویتامین سی، زینک و امگا ۳ اثرات شناخته شده آنتی اکسیدانی دارند که در این شرایط توصیه می‌شود».

پناه گرفتن در خانه

آلودگی هوا را با شاخص (AQI) می‌سنجد که به معنای (air quality index) است و برپایه وجود ذرات معلق درون هوا محاسبه می‌شود. ذرات معلق در هوا را دو میزان PM2.5 و PM10 می‌سنجند. ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون را با PM2.5 نشان می‌دهند. ذراتی با قطر ۳۰ برابر ریزتر از قطر موی ما انسان‌ها از سوختن سوخت خودروها، سوزاندن زباله، فعالیت صنایع و سوخت گازهای خانگی به وجود می‌آیند.

ذرات کمتر از ۱۰ میکرون را با PM10 نشان می‌دهند. چیزی حدود ۷ برابر ریزتر از قطر موی سر ما هستند. تفاوت این دو در این است که ذرات PM10 می‌توانند وارد بینی و گلو شده، موجب سرفه و آلرژی شوند ولی ذرات PM2.5 می‌توانند وارد ریه و جریان خون شوند.

شاخص کیفیت هوا (AQI) به شش دسته اصلی تقسیم ‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم ‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا «پاک» وضعیت سبز، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا «قابل قبول یا متوسط» یا وضعیت زرد، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس» یا وضعیت نارنجی، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا «ناسالم» یا وضعیت قرمز، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا «بسیار ناسالم» یا وضعیت بنفش و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا «خطرناک» یا وضعیت قهوه‌ای است.

در هفته‌ اخیر شاخص (AQI) در اهواز حدود ۵۰۰ ثبت شد که بسیار خطرناک محسوب می‌شود. در هفته‌ای که گذشت دستکم ۱۲ شهر ایران هشدارهای قرمز و نارنجی را دریافت کرده‌اند.

دکتر اسفندیاری درباره هشدارهای متناسب با وضعیت آلودگی هوا به ایران‌وایر می‌گوید: «انجمن ریه آمریکا می‌گوید وقتی آلودگی در مرحله خرمایی(قهوه‌ای) رنگ قرار می‌گیرد همه افراد بایستی از فعالیت بیرون از خانه دوری کنند و در صورتی که به ضرورت مجبور به ترک منزل یا انجام کاری هستند باید از ماسک‌های ان.۹۵ و کی.ان.۹۵ استفاده کنند».

گروه‌های حساس شامل کودکان، زنان باردار، افراد بالای ۶۵ سال و همین‌طور افرادی که دارای بیماری زمینه‌ای و ریوی هستند می‌شود. این طبقه‌بندی به ویژه به این دلیل تعیین شده که نیاز خون این افراد به اکسیژن بیشتر است. مثلا کودکان به دلیل آن که ریه‌هایشان تکامل نیافته نیاز به اکسیژن بیشتری دارند. زنان باردار به دلیل آن که جنین نیازمند اکسیژن است به خون با اکسیژن بیشتری نیاز دارند.

بخوردادن کمکی می‌کند یا دستگاه تصفیه هوا لازم است؟

دسترسی به تکنولوژی امکان استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا را برایمان مقدور کرده ولی این دستگاه‌ها چندان ارزان نیست. باید توجه داشته باشیم که این دستگاه‌ها هم برای محیط‌های کوچک در حد یک اتاق یا یک سالن کوچک کاربرد دارند.

نکته اینجاست که عملکرد دستگاه هواساز یا تصفیه هوا با دستگاه رطوبت‌ساز متفاوت و در شرایط آلودگی هوا بخار آب تنها در یک حالت کمک‌کننده است و آن این که هم‌زمان از دستگاه تصفیه هوا در آن فضا استفاده کنیم.

دکتر اسفندیاری دراین‌باره به ایران‌وایر توضیح می‌دهد: «این دستگاه‌ها که باید از فیلترهایی با شاخص HEPA به معنای (High Efficiency Particulate Air) استفاده کنند تا حداقل ۹۹درصد از ذراتی که بیشتر از ۰.۳ (سه دهم) میکرون هستند را در خود به دام انداخته و هوا را تصفیه کند.

تنها وقتی این دستگاه‌ها فعال هستند دستگاه رطوبت‌ساز به کمک آن آمده ایجاد بخار آب کمک می‌کند تا ذرات معلق با آن بزرگتر شده و راحت‌تر به دام فیلترها بیفتند. در غیر این صورت دستگاه‌های رطوبت‌ساز صرفا هوای خشک را برای افراد دارای آلرژی تلطیف می‌کنند».

عملکرد این دستگاه‌های می‌تواند هوا را از گرد و غبار، دوده، آلرژن‌ها، گرده‌های گیاهان، باکتری‌ها و بخشی از ویروس‌ها تصفیه کنند.

چه بخوریم؟

یکی از مهم‌ترین اقدامات در روزهای آلودگی هوا، مصرف خوراکی‌ها و مایعاتی است که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و می‌توانند از بدن در برابر اثرات آلاینده‌ها محافظت کنند. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند در این روزها غذاها را بیشتر به صورت کبابی یا بخارپز تهیه کرده و از سرخ‌کردن دوری کنیم.

ویتامین‌های C و E از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. ویتامین E در روغن‌های گیاهی مانند سویا، آفتابگردان و زیتون، همچنین در جوانه گندم، خشکبار، آجیل و انواع ماهی یافت می‌شود.

ویتامین C نیز در همه میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، اما میوه‌های پاییزی، مرکبات، کیوی، گوجه‌فرنگی و زرشک از منابع غنی آن به شمار می‌روند. مواد معدنی می‌توانند به جذب و دفع فلزات سنگین کمک کنند. روی یا زینک از جمله این مواد است و می‌تواند میزان ورود فلزات سنگین به بدن را کاهش دهد.

منابع زینک بیشتر در غذاهای دریایی یافت می‌شود اما عدس، نخودفرنگی و جوانه گندم نیز مقدار مناسبی از آن دارند. منیزیم نیز در شرایط آلودگی هوا مفید است، زیرا به جلوگیری از جذب سرب و کادمیوم کمک می‌کند.

در این روزها مصرف مایعات فراوان، به‌ویژه آب، چای سبز و آب‌میوه‌های طبیعی مانند آب سیب، آب انار و آب گوجه‌فرنگی اهمیت دارد. باید از نوشیدنی‌هایی که موجب دفع آب بدن می‌شوند پرهیز کرد؛ قهوه با افزایش ادرار مقاومت بدن را کم می‌کند و الکل با کاهش آب بدن باعث غلیظ شدن مخاط و دشواری دفع آلاینده‌ها می‌شود.

مصرف ماهی‌های چرب مانند قزل‌آلا به دلیل وجود امگا۳ می‌تواند در کاهش التهاب و اثرات آلودگی هوا مؤثر باشد. همچنین سبزیجات خانواده چلیپایی مانند بروکلی، گل‌کلم و کلم برگ با ترکیبات گلوکوزینولاتی خود به فعال‌سازی آنزیم‌های سم‌زدایی کمک می‌کنند.

همچنین خوراکی‌های غنی از پکتین مثل سیب، پرتقال و توت‌فرنگی قادرند سرب موجود در هوا را جذب کرده و مانع ورود آن به سلول‌ها شوند. مصرف روزانه یک سیب می‌تواند نقش مهمی در کاهش عوارض آلودگی هوا داشته باشد.

آیا می‌توانیم دارویی مصرف کنیم؟

برخی از داروها که به شکل مکمل عمل می‌کند و نقش آنتی‌اکسیدانی دارد می‌توانند در شرایط آلودگی هوا به کمک بدن بیایند اما پرسش این است که آیا ما می‌توانیم دست به کار مصرف آنها شویم.

دکتر روزبه اسفندیاری با اشاره به یک سری از مقالات منتشر شده علمی که به اثرات آنتی‌اکسیدانی برخی داروها نظیر NAC یا (N-Acetyl Cysteine) که ممکن است نقش محافظتی از ریه ایفا کند یا تاثیر احتمالی مصرف آسپرین اشاره کرده تاکید می‌کند: «بهتر است برای مصرف دارو حتما با پزشک مشورت شود به ویژه در مورد افراد حساس این کار حتما باید با نظر پزشک انجام گیرد. برای مثال داروی متفورمین که در بیماران دیابتی مصرف می‌شود خود دارای آنتی‌اکسیدان و در مورد کاهش اثرات آلودگی هوا بر این گروه می‌تواند موثرباشد. اما به طور کلی باید توجه داشته باشیم که مصرف هر دارویی عوارضی دارد و در این زمینه باید از نظر پزشک پیروی کرد».

ممکن است گل و گیاهان آپارتمانی به دادمان برسند؟

توصیه موکد همه متخصصان در شرایط آلودگی هوا به ویژه در شرایطی که هشدارها مربوط به وضعیت رنگ‌های نارنجی به بعد است بستن در و پنجره‌ها و توقف هر فعالیت غیرضروری در فضای باز شهری است. این‌روزها صحبت از کارکرد گل‌ و گیاهان آپارتمانی که عملکرد تولید اکسیژن دارند هم به میان آمده‌است. مثلا سانسوریا (Snake Plant)، پتوس (Pothos)، اسپاتی‌فیلوم (Peace Lily)، آلوئه‌ورا و آرکا پالم به دلیل جذب دی‌اکسید‌کربن مورد توجه بوده‌اند اما نکته اصلی در مورد گیاهان این است که آنها قادر به جذب و دفع ذرات معلق PM2.5 نیستند. همچنین گیاهان نمی‌توانند مثل دستگاه تصفیه هوا و فیلترهایش عمل کنند.