به گزارش آیندگان؛ نیو صدر در این گزارش که ۱۶ نامبر ۲۰۲۵ منتشر شده، نوشته است: هرشب بعد از کار، شروین با امید یک دوش آب گرم، به آپارتمانش در مرکز تهران برمیگردد.
اما در روزهای گذشته، باز کردن شیر آب برای او به چیزی شبیه رولت روسی تبدیل شده است؛ بعضی شبها حتی یک قطره آب هم در لولهها جریان ندارد.
او به اسبیاس میگوید: «از چند وقت پیش ما مشکل فشار آب داشتیم ... در طول روز فشار کم باعث میشد آب کم بیاوریم. ولی الان دیگر [مسئله] از فشار آب فراتر رفته و شبها آب قطع میشود.»
اسبیاس از اسم واقعی شروین به دلیل نگرانی نسبت به انتقاد از رژیم جمهوری اسلامی استفاده نکرده است.
شروین یکی از ۱۵ میلیون نفری است که در پاییز به شدت خشک استان تهران با مشکل کمبود آب شدید روبرو میشود؛ در سرتاسر ایران، میزان بارندگی به پایینترین حد خود در سالهای اخیر رسیده است و بسیاری از سدهای اصلی کشور تقریبا خشک شدهاند.
مقامات هشدار دادهاند که ایران با بحران بیسابقهای روبرو شده است؛ چیزی که در شش دهه کسی آن را تجربه نکرده است.
طبق آخرین دادههای وزارت نیروی جمهوری اسلامی ایران، حجم آب ورودی به مخازن کشور در مقایسه با سال گذشته ۵۳ درصد کاهش یافته است.
برخی از مقامات بخش آب ایران، سطح آبهای سطحی تهران را «بحرانی و بسیار شکننده» توصیف کردهاند.
«اینها ما را از امکانات اولیه زندگی دریغ کردند»
این بحران، حالا دیگر مربوط به مناطق دورافتاده، کشاورزان یا صنایع نیست و شهروندان عادی، به خصوص تهرانیها هر روز آن را در زندگی خود احساس میکنند.
شروین توضیح میدهد: «ما قبلا تجربه [کمآبی را] داشتیم ولی فکر کنم تا این حد احساس خطر نکرده بودیم.»
برخی از مقامات در تهران هشدار دادهاند که برای مدیریت منابع آب و تقاضا شاید مجبور شوند فشار آب را شب تا صبح کاهش دهند.
اما برخی مثل شروین گزارش میدهند که همین حالا هم ساعات خاصی از شبانه روز به آب در خانههای خود دسترسی کامل ندارند و به ذخیره آب در بطریهای خالی متوسل میشوند «تا حداقل در شب بهداشت را رعایت کنند».
علی نظری، نویسنده و یکی دیگر از ساکنان تهران به اسبیاس میگوید به هر خانهای با ردیفی از بطریهای آب روبرو میشوید.
او سوءمدیریت دولتی را مقصر این وضعیت میداند.
نظری میگوید: «این دیگر یک مسئله سیاسی نیست... مسئله این است که اینها ما را از امکانات اولیه زندگی دریغ کردند.»
مسئله این است که ما در حال از دست دادن امکان زیست در شهر خودمان، در خانه خودمان و در کشور خودمان از هستیم.
او ادامه داد: «ما با وجود تمام این سختی ها مردم تحمل کردند و تلاش کردند که زندگی را نگه دارند، دوام بیاورند و همیشه انسان به امید زندست. همیشه خودمان را دلداری دادیم که درست میشود، درست میشود... ولی مسئله آب دیگر چیزی نیست که بشود با امید حلش کرد.»
او شرایط را این چنین توصیف میکند: «شما شیر آب را باز میکنید و آب ندارید. باید این قضیه را تجربه کنید تا متوجه بشوید چقدر هولناک است و چه آب چه کارکردی در زندگیتان دارد.»
«احساس افتضاحی دارم»
خیلی از ایرانیها از وضعیت پیشآمده غافلگیر نشدهاند. در سالها و حتی دهههای گذشته دانشمندان و سیاستمداران بارها نسبت مسئله بیآبی هشدار داده بودند.
نزدیک به ۱۰ سال پیش، عیسی کلانتری رییس سابق سازمان محیط زیست، هشدار داد که بدون ایجاد تغییرات در بخش مدیریت آب، ۵۰ میلیون ایرانی مجبور به مهاجرت میشوند.
کاوه مدنی، مدیر موسسه آب، محیط زیست و سلامت دانشگاه سازمان ملل متحد، هم اولین بار در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی نسبت به این وضعیت هشدار داده بود.
بعدها بین سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ در حالی که معاون سازمان محیط زیست بود، نگرانیهای جدی نسبت به کمبود آب در ایران مطرح کرد و از سیستم مدیریت آب جمهوری اسلامی انتقاد کرد. در واکنش، او توسط روزنامه کیهان «تروریست آب» نامیده شد.
در طول چند سال گذشته، گزارش شده که فعالان زیستمحیطی زیادی در ایران توسط مقامات مورد هدف قرار گرفتهاند؛ برخی از آنها در معرض بازداشت، زندان، شکنجه و اتهاماتی از جمله جاسوسی روبرو شدهاند.
گروههای حقوق بشر میگویند چنین اقدامات تنبیهی تلاشی برای ساکت کردن منتقدان است.
در سال ۲۰۱۸، جسد کاووس سیدامامی، یک فعال برجسته محیط زیست ایرانیکانادایی، در زندان اوین پیدا شد. در آن زمان، قوه قضائیه جمهوری اسلامی ادعا کرد که او پس از مشاهده شواهد علیه خود در یک پرونده جاسوسی، در زمان بازداشت خودکشی کرد. خانواده او و بسیاری از گروههای حقوق بشر بینالمللی این ادعا را رد کرده و خواستار تحقیقات مستقل شدهاند.
سیدامامی به همراه هفت عضو دیگر موسسه میراث حیات وحش پارسیان بازداشت شده بود؛ سایر اعضای این گروه به «فساد فی الارض» متهم شدند که مجازات اعدام دارد، اگرچه این اتهام در نهایت کاهش یافت.
پس از گذراندن چندین سال زندان، آنها آزاد شدهاند.
مدنی در دوران معاونت سازمان محیط زیست، در سال ۲۰۱۸، به جاسوسی برای غرب متهم شد و متعاقبا از سمت خود استعفا داد. او هفت سال گذشته را در تبعید زندگی کرده است و در مصاحبهای با اسبیاس از درست بودن پیشبینیهایش ابراز نگرانی کرد.
او میگوید: «احساس افتضاحی دارم.»
مدنی توضیح میدهد: «به عنوان یک ایرانی، دو چیز برای من مهم است. من به سرزمینم، ایران، طبیعت آن و محیط زیست و مردم ایران اهمیت میدهم و اگر آنها رنج ببرند، چیزی برای افتخار وجود ندارد ... برای من اهمیت ندارد که این برآوردها یا پیشبینیها درست باشند.»
منابع اصلی آب تهران در وضعیت وخیمی قرار دارند. سد لتیان با کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت خود آب دارد و سد کرج در نزدیکی آن، که آب استانهای تهران و البرز را تأمین میکند، نیز به وضعیتی رسیده است که مقامات آن را «ظرفیت مرده» مینامند.تهران در آستانه «روز صفر»
مدنی وضعیت ایران را «کاملا بیسابقه» توصیف میکند و هشدار داد که تهران، تنها چند روز تا پایان یافتن منابع آبی خود فاصله دارد.
او میگوید: «وقتی آب کم است، اولین جایی که ضربه میبیند محیط زیست است. محیطزیست ذینفع خاموش است. بعد کمبود آب بر کشاورزان و صنعت تاثیر میگذارد و آخرین گروه آسیبدیده ساکنان مناطق شهری هستند.»
او میافزاید: «این واقعیت که این موضوع حالا به تهران رسیده است و تهران از روز صفر، روزی که شیرهای آب خشک میشوند، صحبت میکند، به این معنی است که ما در بدترین وضعیت ممکن قرار داریم.»
«روز صفر» نقطهای است که در آن شیرهای آب خانهها بسته میشود و آب به نقاط جمعآوری محلی هدایت میشود؛ نشانه روشنی از اینکه یک شهر تقریبا بدون آب است.
دادههای شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان میدهد که مخازن آب ایران در وضعیت بحرانی قرار دارند. در تهران، سدهای اصلی منابع آب در سطوحی ۴۰ تا ۸۵ درصد کمتر از سال گذشته فعالیت میکنند.
مقامات محلی اعلام کردهاند که سد کرج در نزدیکی تهران به «حجم مرده» خود رسیده است، به این معنی که بیشتر آب موجود در مخزن غیرقابل برداشت است.
بیش از ۶۰ درصد آب تهران از منابع زیرزمینی تامین میشود که بسیاری از کارشناسان هشدار میدهند که این منابع نیز در حال کاهش هستند.
یک مطالعه در سال ۲۰۲۴ نشان میدهد که تهران یکی از اصلیترین استانهای ایران در زمینه کاهش آبهای زیرزمینی است؛ به این معنی که آبهای زیرزمینی سریعتر از آنکه به طور طبیعی دوباره پر شوند، استخراج میشوند و سالانه تقریبا ۱۰۱ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی استخراج میشود.
ابرها هم کمکی نکردهاند و تهران در ۲۰۰ روز اول سال هیچ بارانی دریافت نکرده است.
تهرانیها به فکر رفتن
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، هشدار داده است که اگر در تهران باران نبارد، آنها شروع به جیرهبندی آب خواهند کرد و اگر این کار هم جواب ندهد، تهران تخلیه میشود.
برخی از تهرانیها، مثل محمد و خانوادهاش، در حال حاضر به ترک خانهاشان خود فکر میکنند.
او میگوید: «اگر این وضعیت ادامه داشته باشد، آدم از این شهر خارج میشود و به جایی میرود که آب باشد ... حداقل امکانات اولیه یک زندگی معمولی وجود داشته باشد.»
شروین هم نظر مشابهی دارد و میگوید در صورت ادامه و تشدید شرایط «چارهای جز خروج از استان» وجود نخواهد داشت.
مدنی میگوید هیچکس دقیقا نمیداند چه زمانی همه منابع آب تمام میشوند، اما برآورد میکند که چنین روزی خیلی دور نیست.
او میگوید: «آنچه از تصاویر ماهوارهای میبینیم این است که بیشتر مخازن موجود در اطراف تهران دیگر آب ندارند.»
مدنی میگوید: «این دیگر بحران نیست... حداقل وقتی بحرانی رخ میدهد، ما تا حدودی امید داریم که کاهش خطر امکانپذیر است. این یک نقطه شکست است.»
پشت «ورشکستگی آبی ایران»
مدنی در تحقیقهای علمی خود از اصطلاح «ورشکستگی آب» برای توصیف کمبود آب در ایران استفاده میکند.
او در صحبت درباره مدیریت آب از تشبیه یک حساب بانکی استفاده میکند؛ آبهای سطحی را به منابع روزمرهای شبیه میداند که در یک «حساب سپرده» نگهداری میشوند و ابتدا مصرف میشوند.
اینجاست که اصطلاح «پسانداز برای روز مبادا» معنا پیدا میکند. مدنی میگوید حساب پسانداز، که همان آب زیرزمینی کشور است و طی نسلها جمع شده، در نهایت به عنوان آخرین گزینه برداشت میشود.
وقتی این آبهای زیرزمینی تمام شود، ورشکستگی شروع میشود.
مدنی میگوید: «حالا تعداد زیادی از کاربران و دارندگان حقآبه داریم که نمیتوانند آب خود را دریافت کنند.»
او توضیح میدهد که پیامدهای این امر در مناطق مختلف ایران که مسائل زیستمحیطی مثل «خشکی دریاچهها، فرونشست زمین، فروچالهها، بیابانزایی، جنگلزدایی، طوفانهای شن و گرد و غبار و آتشسوزیهای جنگلی، از بین رفتن تنوع زیستی و بسیاری از مواردی که مربوط به کاهش منابع آب است» آشکار میشود.
مدنی میگوید: «توسعه آب در ایران را میتوان به خوبی با بخشهایی از استرالیا و ایالات متحده مقایسه کرد... در برخی از نقاط جهان، بلافاصله پس از اجرای پروژههای بزرگی مثل ساخت سد، حفر چاههای عمیقتر و ساخت کارخانههای آبشیرینکن بیشتر... متوجه شدیم که این مدل پایدار نیست.»
او ادامه میدهد: «این کارها نتیجه معکوس میدهد چراکه هر چه آب بیشتری بیاورید، بیشتر تصور در دسترس بودن آب را ترویج میدهید.»
با این حال، ایران علائم مشکل را دیده، آسیبهای زیستمحیطی را دیده، اما تغییری نکرده است.
مدنی میگوید: «وضعیت ورشکستگی آب در ایران محصول سالها سوءمدیریت، فقدان دوراندیشی و اتکای بیش از حد به فناوری است که با تغییراقلیم تشدید میشود.»
اسبیاس در این رابطه سوالاتی را از وزارت نیروی ایران در مورد سیاستهای مدیریت آب پرسید، اما تا مهلت اعلام شده پاسخی دریافت نکرد.
پیش از این، در دوره دیگری از کمبود آب در ماه جولای، پزشکیان پذیرفته بود که «تصمیمات اشتباه گذشته» در بیآبی ایران نقش داشته است.
او گفت: «اگر همینگونه، بدون برنامه توسعه دهیم بدون آنکه بدانیم آینده چگونه خواهد شد، نمی توانیم به نسلهای آینده پاسخ دهیم.»
تغییراقلیم و سوال میلیارد دلاری
تحقیقات اخیر نشان دادهاند که تغییراقلیمی به خشکسالی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا دامن میزند.
در سال ۲۰۲۳، یک تحلیل سریع توسط سرویس نسبتدهی آب و هوای جهانی نشان داد که دمای بالای ناشی از تغییراقلیم، خشکسالی مداومی را در خاورمیانه ایجاد میکند.
مدنی در مورد نسبت دادن صرف خشکسالی فعلی در ایران به تغییراقلیم هشدار داد، اما به طور کلی میگوید: «تغییراقلیم باعث میشود خشکسالیها در بسیاری از نقاط جهان، از جمله خاورمیانه، مکررتر و شدیدتر شوند.»
در سال ۲۰۲۳، کارشناسان سازمان ملل از هیئت بین دولتی تغییراقلیم پیشبینی کردند که به ازای هر یک درجه افزایش در میانگین دمای جهانی، منابع آب تجدیدپذیر ۲۰ درصد کاهش مییابند.
با برگزاری اجلاس جهانی آب و هوا در برزیل، برخی از سازمانهای فعال، مانند گرینپیس، از اعضای COP30 میخواهند که بر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز تمرکز کنند، که «در خط مقدم بحران اقلیمی ایستاده است».
کوئنتین گرافتون، استاد اقتصاد و مسئول مرکز عدالت آب در دانشگاه ملی استرالیا، میگوید برخی از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، به ویژه آنهایی که جمعیت زیاد و رو به رشدی دارند، برای پاسخگویی به تقاضا برای منابع آب شیرین با مشکل مواجه هستند.
او همچنین هشدار میدهد که این ممکن است منجر به درگیریهای بیشتری در خاورمیانه شود.
گرافتون میگوید: «این یک سوال میلیارد دلاری است. مطمئنا درگیریهایی وجود داشته است. شما کشورهایی در خاورمیانه دارید که منابع آب دارند، به ویژه در کوهها... اما درگیریهایی در مورد نحوه تخصیص این آب بین کشورها و در داخل آن کشورها وجود دارد.»
گرافتون میگوید این چالشها منحصر به خاورمیانه و شمال آفریقا نیست و بسیاری از کشورهای جهان، از جمله استرالیا، احتمالا در آینده با کمبود آب مواجه خواهند شد.
او هشدار میدهد: «اینطور نیست که لازم باشد حالا آژیر خطر را به صدا دربیاوریم، اما باید نگران باشیم. باید برنامهریزی کنیم... ما باید همین حالا کار را در استرالیا شروع کنیم و آنها هم باید همین حالا در خاورمیانه و شمال آفریقا این کار را انجام بدهند.»