سینا قنبرپور در گزارشی در ایران وایر درباره معضلی به اسم کولر آبی، پرمصرف‌ترین وسیله آبی در خانه‌های مردم ایران نوشت:
بی‌آبی گلوی مردم ایران را می‌فشارد؛ این روزها پایتخت‌نشین‌ها علاوه بر متحمل‌شدن بی‌برقی با نبود آب هم دست‌وپنجه نرم می‌کنند. تهرانی‌ها به‌ویژه آن‌ها که در طبقات دوم و بالاتر ساختمان‌ها ساکن هستند عملا آب ندارند. پایتخت‌نشینان می‌گویند برای آنکه کولرهای آبی کار کنند باید خودشان آن‌ها را به‌صورت دستی پر از آب کنند زیرا فشار آب برای پر کردن آن‌ها کافی نیست و همین کولرهای آبی این روزها متهم ردیف اول بدمصرفی آب شرب در ایران معرفی‌شده‌اند.
وسایل سرمایشی در تابستان بیش از نیمی از برق تولید کشور را مصرف می‌کنند و در این روزها انگشت اتهام مصرف عمده آب شرب به‌سوی کولرهای آبی که تکنولوژی تولید آن‌ها به ۶۰ سال قبل بازمی‌گردد گرفته‌شده است. بر اساس مطالعه‌ای که پژوهشکده مطالعات فناوری انجام داده ۲۰ میلیون کولرآبی در ایران فعال است که مصرف آب آن ۳ تا ۴.۵ برابر ظرفیت اسمی سد امیرکبیر (سد کرج) است.
چنین وضعیتی موجب طرح این پرسش شده که اگر کولرهای آبی با تکنولوژی قدیمی تا این حد آب مصرف می‌کنند چرا تابه‌حال تصمیمی برای تعویض آن‌ها گرفته نشده است؟
دلیل عمده فعالیت کولرهایی با تکنولوژی ۶۰ سال قبل به قیمت بسیار پایین آب در ایران مرتبط است.
یکی از فعالان صنعت آب به ایران‌وایر می‌گوید: «وقتی آب را چنان ارزان به مردم تحویل می‌دهید که عملا رایگان است دیگر رغبتی در آن‌ها برای تبدیل کولرهای قدیمی و پرمصرف به کولرهای جدید و کم‌مصرف ایجاد نمی‌شود؛ بنابراین تا زمانی که قیمت آب را واقعی نکنیم این تغییر هیچ جای تاملی نزد مردم ندارد».
راهکاری که دکتر «علی میرچی» استادیار مهندسی منابع آب در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا در گفتگو با ایران‌وایر آن را با شرایط و حال و هوای کنونی ایران منطقی نمی‌داند و می‌گوید: «مردم اصلا تاب و تحمل یک هزینه اضافه را ندارند».
پیش‌تر در سال ۱۳۹۸ وزارت نیرو با این استدلال که تعویض کولرهای گازی قدیمی می‌تواند در مصرف ۲ میلیارد مترمکعب گاز برای تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی صرفه‌جویی ایجاد کند مجوز طرح تعویض یک‌میلیون کولرگازی را از شورای اقتصاد گرفته بود ولی تاکنون این طرح عملی نشده است.
دکتر «علی دادپی» اقتصاددان عضو دانشگاه سنت ادواردز آمریکا در پاسخ به این‌که چرا دولت نمی‌تواند چنین طرح‌های اقتصادی را عملی کند به ایران‌وایر تاکید می‌کند: «جمع‌آوری یا تعویض کولرهای آبی راه‌حلی است غیرقابل‌اجرا ولی مناسب برای مشغول کردن ذهن‌ها. افرایش قیمت و آب‌بها راه‌حلی است قابل‌اجرا ولی نیازمند شجاعت و مدیریت کارآمد که حکومت نشان داده فاقد آن است».
او درعین‌حال می‌افزاید: «واقعیت اینجاست انسان‌ها برای زنده ماندن به آب احتیاج دارند. آبی گران که اگر مناسب مصرف شود و در دسترس باشد، از آبی ارزان که قطع است و نمی‌شود آن را نوشید بهتر است.»
دولت روز اول مرداد امسال را برای صرفه‌جویی در مصرف آب و برق تعطیل اعلام کرد تا از فشار آنچه ناترازی انرژی نامیده، بکاهد. دولت مثل ماجرای وارونگی هوا در پاییز یا ناترازی برق در سال‌های گذشته دست به دامن تعطیل کردن کشور شده و به‌جز تعطیل کردن راهکار عبور از بحران را صرفه‌جویی مردم عنوان کرده است. نسخه‌ای که در شرایط کنونی اجتماعی - سیاسی و بحران سرمایه اجتماعی جمهوری اسلامی چندان اثربخش نیست.
وضعیت آخرالزمانی در کمین تهران
سه سال قبل درحالی‌که وزارت نیرو از شرایط موجودی سد اکباتان، تأمین‌کننده آب مردم همدان خبر داشت هیچ هشداری به مردم نداد. مردم تا قطره آخر آب این سد را مصرف کردند و دریاچه سد اکباتان به‌طور کامل خشک شد. سه هفته تمام همدان با چیزی حدود ۵۵۰هزار نفر بی‌آب ماند و با تانکر آب‌رسانی شد. حالا همان شرایط در انتظار تهران با جمعیتی حدود ۱۰ میلیون نفر است.
اخیرا دکتر «بنفشه زهرایی»، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تهران که مدتی عهده‌دار دبیری کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی نیز بود در گفتگویی با دکتر «محمد فاضلی»، جامعه‌شناس تحت عنوان «روز صفر آب، وضعیت آخرالزمانی تنش آبی» وضعیت آبخوانی که تهران از آن تغذیه می‌کند صریح‌تر تشریح کرد. او تاکید کرد اگر صرفه‌جویی نکنیم شهریور تمام نشده آبی برای تهرانی‌ها وجود ندارد.
بنابر آمار وزارت نیرو مصرف آب شرب پایتخت، ۱.۲ میلیارد مترمکعب در سال است. این درحالی‌که بر اساس آمار وزارت نیرو ۳ میلیون دستگاه کولرآبی در تهران فعال است که با آب شرب کار می‌کنند.
چرا کولرهای پوشال دار پرمصرف تعویض نمی‌شوند؟
دکتر «حجت میان‌آبادی»، تحصیل‌کرده دیپلماسی آب و استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس در مطلبی به تحلیل تاثیر شدت مصرف آب کولرهای آبی قدیمی پرداخته و نوشته‌است: «طبق مطالعات پژوهشکده مطالعات فناوری، در حال حاضر در حدود ۲۰ میلیون کولرآبی در کشور وجود دارد که به گفته سازمان ملی استاندارد ایران، بیش از ۷۰درصد آن‌ها دارای رتبه انرژی E، F و G هستند».
بر اساس آنچه او نوشته است: «هر کولرآبی در هر ساعت بین ۳۰ تا ۴۵ لیتر آب مصرف می‌کند یعنی در هر شبانه‌روز حدود ۷۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند. مطالعات متخصصان و پژوهشگران پژوهشکده مطالعات فناوری، کارکرد کولرهای آبی در تابستان سال ۱۴۰۲ را حدود ۱۹ میلیارد ساعت تخمین زده است. با در نظر گرفتن نرخ مصرف آب کولرآبی بین ۳۰ تا ۴۵ لیتر در ساعت، حدود ۵۷۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب آب در تابستان (متوسط ۷۰۰ میلیون مترمکعب) توسط کولرهای آبی مصرف می‌شود که این میزان بیش از ۳ تا ۴.۵ برابر ظرفیت اسمی سد امیرکبیر (سد کرج) است. این میزان مصرف آب، معادل ۱.۵ برابر ظرفیت کل سدهای طالقان و کرج در زمان پرشدگی صد در صد خود است».
دکتر «علی میرچی» استادیار مهندسی منابع آب در دانشگاه ایالتی اوکلاهما آمریکا نیز در گفتگو با ایران‌وایر می‌گوید: «تعویض کولرهای آبی می‌تواند صرفه‌جویی چشمگیری در مصرف آب شرب کشور داشته باشد».
از سوی دیگر میان‌آبادی درعین‌حال بر این نکته تاکید کرده که «مطالعات پژوهشکده مطالعات فناوری نشان می‌دهد با تعویض کولرهای نسل قدیم با مدل‌های بهره‌ور تا سال ۱۴۲۰ حدود ۸۵۰ میلیون دلار در بخش برق و یک میلیارد دلار در مصرف آب کشور صرفه‌جویی خواهد شد» و سپس پرسیده است «چرا دولت حاضر است بیش از ۶ میلیارد دلار برای تأمین تنها ۲۸۰ میلیون مترمکعب سرمایه‌گذاری کند، اما بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب شرب کشور با تکنولوژی بیش از شش دهه پیش [کولرآبی]، همچنان در پشت‌بام‌های شهرها و روستاها جولان داده، بخش مهمی از امنیت آب شرب و امنیت انرژی کشور را می‌بلعد؟»
بهای یک کولرآبی معمولی حدود ۱۰ میلیون تومان و بهای یک کولرآبی مدرن که دارای ورق‌های سلولزی است به‌طور متوسط ۱۸ میلیون تومان است؛ بنابراین برای تعویض ۲۰ میلیون کولرآبی قدیمی فعال در کشور دستکم ۳۶۰هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است.
یکی از فعالان صنعت آب در ایران دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «آینده، آینده مبهمی است و در چنین شرایطی هیچ سرمایه‌گذاری وارد بحث سرمایه‌گذاری نمی‌شود به‌ویژه آنکه چنین طرح‌هایی باقیمت کنونی آب توجیه اقتصادی ندارد».
این در حالی است که دولت‌های مختلف درحالی‌که به پروژه‌های انتقال آب بودجه‌های کلانی اختصاص داده‌اند عموما به سراغ اصلاح قیمت انرژی ازجمله آب‌بها و سرمایه‌گذاری روی مدیریت مصرف نرفته‌اند.
علی میرچی، فارغ‌التحصیل مهندسی مدیریت منابع آب از دانشگاه صنعتی میشیگان با تاکید بر این‌که در حالت کلی وقتی نظام حکمرانی درستی برقرار است می‌توان بحث قیمت‌گذاری را به‌عنوان روش اصلاحی پیش گرفت به ایران‌وایر می‌گوید: «در حال حاضر وضعیت ایران حکم یک بدن سرطانی است که تحمل هر درمانی را ندارد. باوجودی که در ایران زندگی نمی‌کنم اما آنچه می‌شنوم حکایت از آن دارد که خیلی از مردم حتی نمی‌توانند این قیمت‌گذاری واقعی برای انرژی ازجمله آب را تحمل کنند؛ بنابراین در رفتار با یک بیمار سرطانی باید احتیاط راه‌حل پیشنهاد بدهیم».
او تاکید می‌کند: «واقعی کردن قیمت آب در چارچوب افق بلندمدت ازجمله تغییر نظامی حکمرانی آب و در شرایطی که کار و معیشت مردم درعین‌حال رونق اقتصادی ممکن شده باشد عملی است».
اصلاح الگوی مصرف نیازمند سیگنال‌های واقعی قیمت
علی دادپی، اقتصاددان که درزمینهٔ رتبه‌بندی ریسک و مدل‌های رفتار مصرف‌کننده کارکرده است با تاکید بر راهکار اقتصادی برون‌رفت از بحران ناشی از مدیریت منابع آب در ایران به ایران وایر می‌گوید: «قطعا نظام مصرف آب در ایران پر از نقص است ولی این نقص‌ها نتیجه وعده‌های حکومتی و دخالت‌های حکومتی در قیمت‌گذاری است. برای حکومت توزیع منابع آب یک‌جور دیگر از توزیع رانت و امتیازات اقتصادی برای جلب حمایت اجتماعی و حفظ گروه‌های طرفدارش بوده است».
او با اشاره به این‌که «منابع همیشه محدودتر از نیازها هستند» درباره تأثیر واقعی کردن آب‌بها بر بهبود وضعیت آبی ایران می‌افزاید: «وقتی حکومت با وعده آب و برق رایگان در توزیع منابع آب و انرژی دخالت مستقیم کرد نظام قیمت‌های نسبی موجود را به هم زد و یک هزینه پنهان را به اقتصاد کشور تحمیل کرد. حالا بعد از ۴۶ سال صحبت از کولرهای آبی کردن به معنای مقصر دانستن مصرف‌کننده است درحالی‌که حاکم و سیاست‌گذار برای ماندن در قدرت ۴۶ سال است در حال فریب مصرف‌کننده باقیمت‌های مصنوعی و مخدوش شده بوده است».
دادپی با تاکید بر این‌که «اگر واقعا مصمم به اصلاح الگوی مصرف آب هستیم راه‌حل استفاده از قیمت‌گذاری بر اساس مکانیسم بازار است» توضیح می‌دهد: «آیا اگر بهای آب در فصل تابستان بیشتر از بهای آب در فصل زمستان بود، کولرهای آبی یا گازی در کشور فراگیر می‌شدند؟ چیزی که ما شاهد آن هستیم شکست نظام فرماندهی و کنترل اقتصاد از مرجع حکومت است».
به گفته او «مردم برای گرفتن بهترین تصمیم ممکن به سیگنال‌های واقعی قیمت احتیاج دارند تا بتوانند مصرف آب و انرژی را بهینه کنند. اینجا حکومت نه‌تنها در مدیریت منابع آب شکست‌خورده است، بلکه با دامن زدن به تقاضا و دخالت در نظام قیمت‌گذاری و وعده آب و برق رایگان مصرف را رها کرده است. آنچه روی‌داده ناترازی نیست، ورشکستگی است».