چرا جمهوری اسلامی از تحقق کریدور زنگزور این همه هراس دارد؟

شهیر شهیدثالث، تحلیلگر مستقل روابط بین‌الملل دانشگاه لندن، ژئوپلیتیک دانشگاه ساسکس در یادداشتی که در شبکه ایکس منتشر کرده درباره «کریدور زنگزور» و توافق اخیر آذربایجان و ارمنستان که با میانجیگری دونالد ترامپ اتفاق افتاد، نوشت:
تصویر چرا جمهوری اسلامی از تحقق کریدور زنگزور این همه هراس دارد؟

آقای زیدآبادی در مطلبی نوشته است: "تا این لحظه‌، من هنوز مقالۀ روشن و علمی و بی‌طرفانه‌ای در مورد تأثیر واقعی این کریدور بر منافع ایران ندیده‌ام. آیا واقعاً قرار است با احداث این کریدور مرز ایران و ارمنستان از کنترل دو کشور خارج و راه ارتباطی ایران به آن کشور مسدود شود؟ اگر چنین چیزی باشد، چرا ارمنستان باید به چنین ننگ و خفت و فاجعه‌ای تن در دهد؟"

من در نوشته زیر سعی می کنم نشان دهم چرا جمهوری اسلامی (و نه ایران، که اگر یک حکومت نرمال بر سر کار بود به این معنا که رابطه نرمال با دنیا داشت وضع این چنین نبود) از اجرائی شدن پروژه زنگزور انقدر هراس دارد.

کریدور زنگزور در صورت اجرائی شدن به "مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی جهانی" تغییر نام خواهد داد TRIPP = Trump Route for International Peace and Prosperity کریدور مزبور مسیر حمل‌و نقلی است که از استان سیونیک ارمنستان (اسم سابق آن زنگزور که توسط آذربایجان استفاده می شد) عبور می کند و سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را به بخش دیگر آذربایجان یعنی نخجوان متصل می‌کند.

این مسیر بر اثر پروژه TRIPP می‌تواند ژئوپولیتیک قفقاز جنوبی را به ضرر حمهوری اسلامی تغییر دهد. این امر برای جمهوری اسلامی موضوعی حساس و شاید بشود گفت حیاتی است. در ادامه توضیح خواهم داد چرا. نخجوان چیست؟ نخجوان یک جمهوری خودمختار اما بخشی از جمهوری آذربایجان است که از خاک اصلی این کشور جدا شده و بین ارمنستان و ایران و ترکیه قرار دارد و تنها مسیر زمینی‌اش به آذربایجان باید از خاک ارمنستان عبور کند مسیری که طبیعتا تحت کنترل ارمنستان است و به اراده ارمنستان گاهی باز و گاهی بسته می شود.

معنای کریدور زنگزور برای آذربایجان از نظر سیاسی باز شدن این مسیر یک پیروزی بزرگ برای باکو است زیرا به هدف دیرینه خود یعنی اتصال نخجوان به خاک اصلی آذربایجان بدون وابستگی به مسیر ایران دست می‌یابد. از نظر ژئوپولیتیک، این کریدور نفوذ آذربایجان در قفقاز جنوبی را افزایش می‌دهد چرا که اتحادش با ترکیه را تقویت می‌کند و یک مسیر ترانزیتی حیاتی از آذربایجان به نخجوان و از آنجا به ترکیه ایجاد می‌کند، مسیری که جایگاه باکو را در شبکه‌های انرژی و حمل‌ونقل منطقه بطور چشمگیری ارتقاء می‌دهد (به نقشه ای که در این نوشته آمده توجه بفرمائید).

مشکل جمهوری اسلامی با این پروژه چیست؟ مرز ۴۴کیلومتری ایران با ارمنستان تنها مسیر امن و مستقل زمینی ایران به روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طریق ارمنستان و سپس گرجستان است مسیری که همسایگان غیرقابل‌اعتماد جمهوری اسلامی مانند آذربایجان و ترکیه را دور می‌زند. عملیاتی شدن کریدور زنگزور تحت مدیریت خارجی (آمریکا) می‌تواند این مسیر را قطع یا تضعیف کند و ایران را ناچار سازد تجارت شمالی خود را از طریق جمهوری آذربایجان یا ترکیه انجام دهد کشورهایی که قادرند با اعمال محدودیت‌های ترانزیتی فشار سیاسی نیز وارد کنند.

این کریدور همچنین تنها راه محدود زمینی ایران به بخشی از بازارهای اروپا بدون وابستگی به ترکیه و یا مسیرهای دریایی را تأمین می‌کند. تهدید ژئوپولیتیک برای ایران گزارش‌ها حاکی از آن است که قرار است آمریکا این کریدور را برای ۹۹ سال اجاره کند و آنرا در اختیار یک کنسرسیوم بخش خصوصی (که البته بدون اجازه دولت آمریکا قدمی بر نخواهد برداشت) قرار دهد.

به عبارت دیگر با وجود آنکه ارمنستان به‌طور رسمی حاکمیت و مالکیت خود را حفظ می‌کند کنترل عملیاتی این نوار مرزی را به آمریکا واگذار خواهد کرد. این وضعیت نه تنها به ‌معنای قرار گرفتن یک شریان استراتژیک حمل‌ونقلی مورد استفاده جمهوری اسلامی در دست آمریکا و در مرز شمالی ایران است بلکه چنین حضوری به واشنگتن مزایای اطلاعاتی، لجستیکی و حتی نظامی در همسایگی بلافصل ایران می‌بخشد.

ترسناکتر از آن برای جمهوری اسلامی با توجه به نزدیکی آذربایجان با اسرائیل و کنترل مرز ایران و ارمنستان توسط آمریکا این است که در عمل این وضعیت می تواند به حضور اسرائیل در این مسیر 44 کیلومتری منتهی شود.

از طرف دیگر این توافق می‌تواند ارمنستان را بیش ‌از پیش از شریک امنیتی-سنتی خود یعنی روسیه دور کرده و به آمریکا نزدیک‌ کند. دونالد ترامپ در پاسخ به این سئوال که ارمنستان چه سودی از این معامله خواهد برد گفته است که سود آنها "به دست آوردن یک متحد قدرتمند" خواهد بود. برای جمهوری اسلامی این به معنای ظهور یک کریدور همسو با آمریکا درست زیر گوش و چسبیده به ایران است.

در مجموع اگر این پروژه تحقق بیابد احتمالا یک کانون درگیری جدی بین آمریکا و اسرائیل و آذربایجان با جمهوری اسلامی شکل خواهد گرفت. با توجه به درگیری روسیه در اوکراین و بی توجهی پوتین به این تحولات کار چندانی از دست جمهوری اسلامی برای جلوگیری از وقوع این طرح بر نمی آید.

اما طبق معمول تهدید و شاخ و شانه کشیدن از خامنه ای گرفته که سال گذشته به پاشینیان نخست وزیر ارمنستان گفت تغییرات در مرز را تحمل نمی کند تا ولایتی که گفته گذرگاه را به "گورستانی برای مزدوران ترامپ" تبدیل خواهیم کرد، ادامه خواهد داشت.