سینا قنبرپور - آیندگان: لایحه بودجه ۱۴۰۵ کشور در حالی با تاکید بر «اورژانسی بودن حل مسئله آب» توسط رییسجمهور تقدیم مجلس شد که سخنان وزیر جهادکشاورزی و نیرو نشان داد هنوز خود دولت در مورد دلایل این بحران اتفاق نظر ندارد. «غلامرضا نوری قزلجه» وزیر جهادکشاورزی سخنان خود را با تاکید بر این جمله که «بخش کشاورزی تنها متهم پرمصرفی آب نیست» آغاز کرد در حالی که بسیاری از بحرانهای کشور از جمله خشکشدن دریاچه ارومیه به دلیل نوع کشاورزی و نحوه برداشت آب در حوضه آبریز این دریاچه بودهاست.
به جز «مسعود پزشکیان» رییس جمهور و «محمدباقر قالیباف» رییس مجلس که درباره وضعیت بحرانی آب در ایران صحبت کردند، وزرای نیرو و جهاد کشاورزی نیز پشت تریبون قرار گرفتند و «محمدحسین امید» رییس دانشگاه تهران نیز از مطالعه وضعیت بحران آب و ارائه ۳۶ راهبرد به دولت برای مدیریت این بحران سخنرانی کرد.
همچنین ۱۰ نماینده مجلس شامل «حامد یزدیان»، «مهدی کوچکزاده»، «نادرقلی ابراهیمی»، «سمیه رفیعی»، «پیمان فلسفی»، «محمد جلالی»، «مهرداد لاهوتی»، «سیدجمال موسوی»، «محمدرضا رضایی کوچی» و «سیدسلمان ذاکر» نیز دراینباره اظهارنظر کردند که محتوای سخنان آنان نیز خود گویای بخش مهمی از آنچه ایران گرفتارش شده بود.
سخنان «مهدی کوچکزاده» که گفت «سالانه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب آب اضافه داریم»، نشان از آن داشت که او نه اقلیم ایران را میشناسد و نه با پدیدههای طبیعی نظیر سیل آشناست. او گفت: «سیلهای چند سال گذشته کشور نشان میدهد که آب وجود دارد. ماده اولیه آب، باران است که اگر به فریادش برسیم حیات بخش میشود و اگر نرسیدیم سیلاب میشود و کشور را نابود میکند.»
در همینحال «سیدسلمان ذاکر» نماینده مردم ارومیه در تذکری شفاهی، در اینجلسه گفت: «حدود ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود و تحویل حجمی آب به کشاورزان یک اشتباه بزرگ و چندینساله از سوی مسئولان مرتبط بوده است». او یکی از نمایندگانی است که در فاصله ۴ سال اخیر مانع احیای دریاچه ارومیه شده و بارها به بهانه تامین آب باغداران از جاری شدن حقابه دریاچه ارومیه جلوگیری کردهاست.
نگاهی به این اظهارات نشان میدهد هنوز تا اجماع در دولت برای تغییر رفتار در قبال آب و تلاش برای خروج از بحران فاصله بسیار است زیرا در هیچ از یک راهبردهای ارائه شده توسط دانشگاه تهران هم نشانی از آسیب جزیره جزیره عمل کردن دولت نمیبینیم. رییس دولت مادامی که نتواند در میان تیم خود اجماع ایجاد کرد و همه وزرای موثر در مقوله آب را موظف کند که از یک خط تبعیت کنند نتیجه همین وضعیتی است که در آن قرار داریم و وزیر جهادکشاورزی ساز خود را مینوازد و وزیر نیرو هم حرف خودش را میزند.
از طرف دیگر نمیدانیم نمایندگان مجلس چگونه حاضر به عقبنشینی از مطالبات ضدمحیطزیستی خود چه در ساخت سد و چه در تخصیص آب بیشتر میشوند. این در حالی است که از نقش وزرای کشور، صنعت، معادن و تجارت و همچنین وزرای راه و شهرسازی و نفت در مورد آب اثری نمیبینیم.
رییسجمهوری که فقط از آب حرف میزند!
مسعود پزشکیان مثل بسیاری از سرفصلهای بحرانی کشور فقط از آب حرف میزند. پزشکیان در سخنان ۲ دی ۱۴۰۴ خود در مجلس گفت «قوانین چهار دهه گذشته در حوزه آب، وضعیت را بدتر کرده» و تاکید کرد: «حداقل کار این است که تصمیمات غلط گذشته را تکرار نکنیم». اما خود او وقتی وزرای پیشنهادیاش را به مجلس معرفی میکرد تا رای اعتماد بگیرند هیچ تلاشی برای همسوتر بودن این وزرا در مورد مسئله آب نکرد و گویی اصلا هیچ شناختی از وضعیت بحرانی آب و مدیریت آن در کشور نداشت. با وجود اینکه خودش تاکید کرده مشکلات ناشی از دهههای پیشین است و به عبارتی پذیرفته که این معضل از قبل هم وجود داشته و دستکم در زمان نمایندگی خود با مسئله دریاچه ارومیه از نزدیک آشنا بوده اما حتی یک خط از برنامههای وزرای پیشنهادیاش به مجلس اشارهای به وضعیت آب نداشت.
حالا پس از گذشت بیش از یکسال از فعالیت دولت چهاردهم و در حالی که ایران و به ویژه پایتخت با روز صفر آبی دست به گریبان شد به هنگام تحویل لایحه بودجه سخن از آن گفته که «حداقل کار این است که تصمیمات غلط گذشته را تکرار نکنیم».
رئیسجمهور گفتهاست: «بر اساس گزارش ارائه شده، تمام قوانینی که تا به حال برای کنترل و بهبود وضعیت و مصرف آب تهیه و ارائه شده، فقط وضعیت را روز به روز بدتر کرده است».
او در حالی چنین سخن گفته که به عنوان رییس جمهور قادر به متوقف کردن بسیاری از رویههای غلط در زمینه مدیریت منابع آب بوده ولی در این مدت حاضر نشده دستور توقف آنها را بدهد. از جمله آن که پزشکیان حاضر نشد بلایی که دولت ابراهیم رییسی بر سر ستاد احیای دریاچه ارومیه آورد را اصلاح کند و با گذشت حدود ۱۶ ماه از عمر دولتش اداره ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنان توسط استاندار آذربایجان غربی پیش میرود.
پزشکیان به آنچه اساتید دانشگاه تهران تدارک دیدهاند استناد کرد اما نگفت چرا به آنچه پیشتر اساتید دانشگاه در مورد دریاچه ارومیه یا سایر اکوسیستمهای کشور گفتهاند و عمل نشده همچنان ادامه دادهاست. از سوی دیگر پزشکیان در مورد تلاشی که پیشتر در قالب برنامه «سازگاری با کم آبی» صورت گرفته بود و دولت رییسی آن را متوقف کرد سکوت کردهاست.
او همچنین در جلسه ۲ دی ۱۴۰۴ خطاب به نمایندگان مجلس گفت: «امروز همه استانهای ما با کم آبی مواجه اند و این مشکل، فقط با تقسیم آب درست نمیشود؛ اقتصاد، الگو و شیوه کشت، نوع آبیاری، شکل بارگذاری، صنعت و همه عرصههای مشکل دارد، چرا که اجازه دادیم غیرعلمی و غیرکارشناسی رشد کنند.
هنوز دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی با هم هماهنگ نیستند
اگر فقط به دو سخنرانی وزیر نیرو و وزیر جهادکشاورزی در جلسه ۲ دی ۱۴۰۴ بنگریم میبینیم که هنوز اتفاق نظری میان این دو نهاد اصلی در مورد چگونگی خروج از بحران آب وجود ندارد. در گزارش «محمدحسین امید» رییس دانشگاه تهران از بررسی معضلات و مشکلاتی که به بحرانی شدن مسئله آب در ایران منجر شده نیز هیچ اشارهای به جزیره جزیره عمل کردن دولت و فقدان تمرکز در دولت برای حل مسئله و سیاستهای واحد اشاره نشدهاست.
او در بخشی از سخنان خود به ضعف عملکرد شورای عالی آب اشاره کرد. دستکم باید از مسعود پزشکیان به عنوان رییس دولت چهاردهم پرسید در این مدت چند جلسه در مورد آب تشکیل شده که در آن وزیر نیرو و وزیر جهادکشاورزی حضور داشته و نسبت به انجام کاری به طور مشترک متعهد شدهاند؟
تجربه برگزاری جلسههای شورای عالی آب در مورد احیای دریاچه ارومیه در فاصله شهریور ۱۴۰۳ تاکنون نشان میدهد عموما در جلسهها یا وزیرنیرو غایب بوده و یا وزیر جهادکشاورزی غیبت داشتهاست. در چنین شرایطی ارائه گزارش و مرور مشکلات ولو دقیق هم بوده باشد اثربخش نیست چرا که پس از قرائت هر یک از مسئولان اجرایی کار خود را میکنند و نمایندگان مجلس هم به همان شیوه سابق پیش میروند.
امید در جلسه ۲ دی ۱۴۰۴ به نسخه نهایی گزارشی که اعضای هیئت علمی دانشگاه تهیه کرده و هفته آینده به رئیس مجلس شورای اسلامی ارائه خواهد شد اشاره کرد و افزود: ۳۲ راهبرد به دولت پیشنهاد شده که ۲۰ راهبرد مربوط به حوزه آب کشاورزی و ۱۲ راهبرد مربوط به آب شهری است.
او با اشاره به قانون برنامه ششم توسعه گفت: قرار بود ناترازی ۱۱ میلیارد مترمکعبی آب برطرف شود، اما نهتنها این هدف محقق نشده بلکه شرایط بدتر شد. اکنون نیز در برنامه هفتم توسعه رفع ناترازی ۱۵ میلیارد مترمکعبی پیشبینی شده اما اگر مفاد قانون بهدرستی اجرا نشود، این هدف نیز محقق نخواهد شد.
امید یکی دیگر از محورهای اصلی گزارش را تعدیل مصرف آب در بخش کشاورزی عنوان و اظهار کرد: در حال حاضر تحویل حجمی آب در این بخش وجود ندارد و این موضوع یکی از چالشهای اساسی است. همچنین ادامه کشت محصولات پرآببر در فلات مرکزی کشور امکانپذیر نیست. حتی در فضای سبز شهری نیز شاهد کشت گسترده چمن هستیم که گیاهی پرمصرف و غیربومی است بهطوری که تنها در تهران بیش از هزار و ۲۰۰ هکتار چمن وجود دارد.
در این میان سخنان وزیر جهادکشاورزی در مجلس عملا حامل این پیام بود که شما هر چه در مورد مشکل آب میگویید به من که وظیفه «امنیت غذایی» و تامین غذا دارم ندارد. به این جمله نوری قزلجه دقت کنید که گفت: «آب نقش بسیار مهمی در زندگی ما دارد. اگر آب را صرفاً بهعنوان آب شرب ببینیم، چند ساعت بعد از آن به غذا نیاز داریم و ماده اصلی تولید غذا، آب است. بنابراین امنیت غذایی برای ما اهمیتش کمتر از آب نیست».
نوری قزلجه تاکید کردهاست: «بعضاً نگاهی شکل میگیرد که میگوید میتوان غذا را وارد کرد و امنیت غذایی را از این مسیر تأمین کرد، در حالی که پارادایمهای جهانی در این حوزه تغییر کرده است. غذا در دنیا بهقدری فراوان نیست که هر میزان نیاز داشتیم بتوانیم آن را وارد کنیم. از سوی دیگر، واردات نیازمند منابع مالی است و همه دنیا هم غذا را در اختیار نگذاشتهاند که هر کشوری بهراحتی برداشت کند.ما باید امنیت غذایی خودمان را داشته باشیم و آن درصد کسری موجود که امروز مشکلاتی برای کشور ایجاد کرده را جبران کنیم».
به عبارت دیگر نوریقزلجه اصلا به فرونشست زمین و آثار آن به ویژه نابودی سرزمین یا حتی ازبینرفتن زیرساختها توجه ندارد و صرفا میگوید من وظیفهام تامین امنیت غذایی است. تنها بخشی از سخنان او که شاید بتوان در راستای مدیریت وضعیت بحرانی آب در ایران به آن دل بست آنجاست که گفت: «بخش کشاورزی با تحویل حجمی آب به کشاورزان موافق است تا مشخص شود چه میزان آب در اختیار داریم و با آن چه محصولی تولید میشود».