به نوشته نیویورک‌تایمز اسرائیل با انتشار ویدیو و پست‌های ساختگی درباره حمله به زندان اوین، افکار عمومی ایران را هدف گرفت، در حالی‌که ایران با ارسال پیام‌های جعلی به تلفن‌های اسرائیلی و انتشار تصاویر ساختگی از نابودی هواپیماهای دشمن مقابله کرد.
کارشناسان این عملیات‌ها را پیشرفته‌ترین نوع جنگ اطلاعاتی تاریخ می‌دانند که با هماهنگی حملات فیزیکی و روانی، باورپذیرتر و اثرگذارتر از همیشه اجرا شده است.
در ادامه ترجمه کامل گزارش استیون لی مایرز، ناتان اُدنهایمر و اِری‌کا سالومون درباره جنگ روانی جمهوری اسلامی و اسرائیل که با عنوان «Israel and Iran Usher In New Era of Psychological Warfare» روز ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵ در نیویورک تایمز منتشر شده را در ادامه بخوانید؛
در ساعت‌هایی پیش از آن‌که نیروهای اسرائیلی در ۲۳ ژوئن زندان اوین در پایتخت ایران را بمباران کنند، پست‌هایی به زبان فارسی در رسانه‌های اجتماعی ظاهر شد که از حمله‌ای قریب‌الوقوع خبر می‌داد و ایرانی‌ها را به آزادی زندانیان فرا می‌خواند.
لحظاتی پس از اصابت بمب‌ها، ویدیویی در پلتفرم‌های ایکس و تلگرام منتشر شد که مدعی بود انفجاری را در ورودی زندانی نشان می‌دهد که به‌خاطر نگهداری از زندانیان سیاسی بدنام است. یکی از پست‌ها در X شامل هشتگی به زبان فارسی بود: «#آزادی_اوین».
حمله به زندان واقعی بود، اما پست‌ها و ویدیو آن‌طور که به نظر می‌رسیدند، نبودند. بنا بر گفته‌ی پژوهشگرانی که این عملیات را ردگیری کرده‌اند، این پست‌ها بخشی از یک فریبکاری اسرائیلی بودند.
این تنها نمونه‌ی فریب در جریان این درگیری نبود. در طول ۱۲ روز حملات، اسرائیل و ایران رسانه‌های اجتماعی را به میدان نبرد دیجیتالی تبدیل کردند، و از فریب و اطلاعات نادرست برای تغییر نتیجه‌ی جنگ استفاده کردند، حتی درحالی‌که با حملات موشکی واقعی که صدها کشته بر جای گذاشت و خاورمیانه‌ی ناآرام را به لرزه درآورد، به نبرد پرداختند.
به گفته پژوهشگران، این پست‌ها نمایانگر شدت بیشتری از جنگ اطلاعاتی بودند؛ چون پیش از حملات آغاز شده بودند، از هوش مصنوعی بهره می‌بردند و با سرعت بالا در سطحی وسیع گسترش می‌یافتند.
جنگ اطلاعاتی که اغلب به آن عملیات روانی یا «سای‌اوپس» (psyops) گفته می‌شود، قدمتی به اندازه خودِ جنگ دارد. اما کارشناسان می‌گویند که تلاش بین اسرائیل و ایران شدیدتر و هدفمندتر از هر چیزی است که تاکنون دیده شده، و توسط میلیون‌ها نفر که هنگام سقوط بمب‌ها به دنبال اخبار در گوشی‌هایشان می‌گشتند، مشاهده شده است.
دلیل این امر آن است که فناوری امروز - شامل فراگیری رسانه‌های اجتماعی و ظهور هوش مصنوعی مولد - توانایی کشورها را برای واکنش به رخدادها و سخن گفتن مستقیم با شهروندان و دیگران، در لحظه و با شیوه‌هایی باورپذیرتر از همیشه، متحول کرده است.
برای مثال، ایران هشدارهایی به زبان عبری برای هزاران تلفن همراه اسرائیلی ارسال کرد و به دریافت‌کنندگان هشدار داد که از پناهگاه‌های بمب دوری کنند؛ زیرا شبه‌نظامیان قصد دارند وارد آن‌ها شده و به افراد داخل حمله کنند — بنا بر گفته‌های پژوهشگران و بیانیه‌های رسمی. شبکه‌ای از حساب‌های کاربری در ایکس که به اسرائیل نسبت داده شده‌اند، پیام‌هایی به زبان فارسی منتشر کردند که هدف آن‌ها تضعیف اعتماد مردم به حکومت ایران بود؛ از جمله ویدیوهایی که توسط زنی با صدای تولیدشده توسط هوش مصنوعی روایت می‌شدند.
جیمز جی.اف. فارست، استاد مطالعات امنیتی در دانشگاه ماساچوست در لُوِل، که در این زمینه کتاب‌های متعددی نوشته، می‌گوید: «این بی‌تردید عصری جدید از جنگ تأثیرگذاری است. هرگز نمونه‌ای تاریخی وجود نداشته که بتوان چنین مقیاس عظیمی از تبلیغات را پیاده‌سازی کرد.»
نیروهای دفاعی اسرائیل از پاسخ به سؤالات درباره عملیات روانی خودداری کردند. یکی از اعضای هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک نیز چنین کرد.
این سیل تبلیغات و فریبکاری، پیش‌نمایشی از آن چیزی ارائه می‌دهد که ایالات متحده یا کشورهای دیگر تقریباً به‌طور حتم با آن مواجه خواهند شد اگر جنگی آغاز شود.
وقتی دونالد ترامپ دستور حمله به سایت‌های هسته‌ای عمیقاً دفن‌شده ایران را صادر کرد، تصاویر جعلی از بمب‌افکن‌های B-2 نابودشده در اینترنت منتشر شد.
برخی این سؤال را مطرح کرده‌اند که آیا آمریکا آمادگی کافی دارد یا نه؛ به‌ویژه با توجه به اینکه دولت آقای ترامپ تلاش‌ها برای مقابله با عملیات نفوذ خارجی را کاهش داده است. استراتژی نظامی ایالات متحده شامل عملیات اطلاعاتی هست -که از سال ۲۰۱۰ در پنتاگون با نام «عملیات پشتیبانی اطلاعات نظامی» شناخته می‌شود- اما این عملیات‌ها اغلب فقط در نقش پشتیبان تلقی شده‌اند.
روسیه، و پس از آن چین، به‌عنوان سرسخت‌ترین دشمنان در زمینه کارزارهای نفوذ شناخته می‌شوند. روسیه از زمان آغاز تهاجم تمام‌عیار به اوکراین در سال ۲۰۲۲، جنگ اطلاعاتی شدیدی علیه این کشور و متحدانش به راه انداخته است. به گفته برخی منابع، این اقدامات حمایت عمومی در برخی کشورها از جمله ایالات متحده را تضعیف کرده است.
دیوید میلر، افسر اطلاعاتی سابق که تا همین اواخر در آکادمی آموزشی وزارت خارجه آمریکا (انستیتوی خدمات خارجی) تدریس می‌کرد، می‌گوید: «فکر می‌کنم بیشتر مردم بگویند که ما در ارتش برای نوع عملیات اطلاعاتی یا روانی که ممکن است در این قرن به جریان اصلی تبدیل شود، آماده نیستیم.»
اسرائیل و ایران هر دو از الگوی روسیه پیروی کردند؛ تلاش برای شکل دادن به افکار عمومی در داخل و خارج. اما با این تفاوت که توانستند ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی که در دسترس عموم است را نیز در کمپین‌های خود بگنجانند.
هَنی فرید، استاد علوم کامپیوتر در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، که یکی از بنیان‌گذاران شرکت GetReal Security که اولین‌بار ویدیوی دست‌کاری‌شده حمله به زندان اوین را شناسایی کرد، می‌گوید: «اگر به روزهای اول جنگ اوکراین بازگردید، کمپین‌های اطلاعات نادرست روسیه را می‌بینید، اما آن‌ها در مقایسه با آنچه در اوایل جنگ غزه دیدیم، بسیار ابتدایی بودند.»
او افزود: «آن‌چیزها در برابر آنچه حالا در ایران می‌بینیم، هیچ هستند.»
بازیگران هر دو طرف این درگیری، اینترنت را با تصاویر و ویدیوهای دست‌کاری‌شده یا ساختگی پُر کردند تا طرف مقابل را تضعیف و شیطانی جلوه دهند.
محتوا شامل تصاویری از درگیری‌های گذشته و جعل‌های آشکار از رهبر عالی ایران و نخست‌وزیر اسرائیل بود.
نمونه‌های ظریف‌تر، مانند ویدیوی حمله به اوین، در ابتدا توسط برخی رسانه‌ها از جمله نیویورک‌تایمز به‌عنوان واقعی گزارش شدند.
آقای فرید، جنگ اطلاعاتی امروز را با تلاش‌های جنگ جهانی دوم مقایسه کرد؛ زمانی که کشورهای درگیر از طریق پخش اعلامیه با هواپیما یا رادیو ارتباط برقرار می‌کردند.
او گفت: «با رادیو شما یک پیام داشتید و آن را پخش می‌کردید. حالا میلیون‌ها پیام دارید که برای میلیون‌ها نفر ارسال می‌کنید. این به‌وضوح کاملاً متفاوت است.»
تأثیر این جنگ روانی در درگیری کنونی به‌سختی قابل اندازه‌گیری با قطعیت است.
شهروندان در زمان جنگ معمولاً از رهبران خود حمایت می‌کنند و تبلیغات آشکار را با شک و تردید یا تمسخر نگاه می‌کنند. با این حال، تحلیلگران می‌گویند حتی اگر جنگ روانی مسیر یک درگیری را تغییر ندهد، می‌تواند برداشت عمومی از آن را شکل دهد.
دیوید میلر گفت: «قطعاً کسانی هستند که باور دارند آنچه سرنوشت جنگ را تعیین می‌کند، پیروزی در روایت است.»
تلاش‌های ایران ظاهراً به اندازه خودِ اسرائیل، بر مخاطبان داخلی و منطقه‌ای تمرکز داشت. آری بن-عام، یکی از بنیان‌گذاران شرکت تحلیل داده دیجیتال Telemetry Data Labs در تل‌آویو، گفت که این تلاش‌ها نشان‌دهنده‌ی «تمایل آن‌ها به حفظ اعتبار منطقه‌ای‌شان» بود.
یکی از ویدیوهای جعلی، خرابی‌هایی را در فرودگاه بن‌گوریون در اسرائیل نشان می‌داد که در واقع اتفاق نیفتاده بود. عکس‌ها و ویدیوهایی از لاشه‌ی هواپیماهای اسرائیلی - و بعدتر آمریکایی - در حساب‌هایی منتشر شدند که پژوهشگران آن‌ها را به ایران و رسانه‌های دولتی‌اش نسبت داده‌اند.
مقامات جمهوری اسلامی مدعی شدند که دست‌کم سه جنگنده‌ی F-35 اسرائیلی را سرنگون کرده اند. با این حال، مقامات نظامی اسرائیل انکار کردند که هیچ هواپیمایی را در درگیری از دست داده‌اند، و تاکنون هیچ مدرکی برای اثبات این ادعا ارائه نشده است.
یکی از تصاویر، پس‌سوزی (afterburner) غیرممکنی را در اگزوز یکی از هواپیماهای ساقط‌شده نشان می‌داد.
رسانه‌های ایرانی حتی مدعی شدند که یک خلبان اسرائیلی را اسیر کرده‌اند که او را با نام “سارا اهرونوت” معرفی کردند، اما شرکت «نیوزگارد» (NewsGuard)، که ناظر اطلاعات نادرست در رسانه‌هاست، رد این تصویر را تا عکسی از یک ستوان نیروی دریایی شیلی در سال ۲۰۱۱ دنبال کرد.
نیوزگارد ۲۸ ادعای دروغین ایران را مستند کرده است. به گفته این نهاد، ایران «ترکیبی از منابع رسمی رسانه‌های دولتی، وب‌سایت‌ها و حساب‌های ناشناس، و تأثیرگذاران نیابتی» را برای پخش تبلیغات در یوتیوب، فیسبوک، ایکس، تلگرام و تیک‌تاک به کار گرفته است.
با وجود اینکه بسیاری از این تصاویر و ویدیوها رد شده‌اند، میلیون‌ها بار دیده شده‌اند و بسیاری از آن‌ها همچنان به‌صورت آنلاین باقی مانده‌اند. هوش مصنوعی اکنون نه تنها می‌تواند محتوای ترجمه‌شده تولید کند، بلکه این کار را با ظرافت نیز انجام می‌دهد.
آچیا شاتس، مدیر اجرایی «فیک ریپورتر» (FakeReporter)، سازمانی در اسرائیل که کمپین‌های اطلاعات نادرست را دنبال می‌کند، با اشاره به تلاش‌های ایران می‌گوید: «پروفایل‌های جعلی متقاعدکننده‌تر شده‌اند. عبری‌شان قانع‌کننده‌تر است و محتوا هم حرفه‌ای‌تر برای مخاطب هدف طراحی شده است. حجم محتوا - متن، تصویر، ویدیو - بی‌سابقه است.»
کمپین اسرائیل علیه ایران بر آسیبی که وارد کرده تمرکز داشت، به همان اندازه که بر ناآرامی سیاسی احتمالی که ممکن بود ایجاد کند. گزارشی از شرکت «هورایزن اینتلیجنس» (Horizon Intelligence)، یک شرکت ارزیابی تهدید در بروکسل، به حساب‌های رسانه‌های اجتماعی مرتبط با اسرائیل اشاره می‌کند که تصاویر قدیمی اعتراضات را منتشر می‌کردند تا ناآرامی علیه دولت ایران را القا کنند. ویدیویی جدید که با هوش مصنوعی تولید شده بود، ایرانیانی را نشان می‌داد که شعار می‌دادند: «ما اسرائیل را دوست داریم.»
دارن ال. لینویل، یکی از مدیران «مرکز بررسی رسانه‌ای دانشگاه کلِمسون»، گفت ویدیویی که مدعی بود انفجار در زندان اوین را نشان می‌دهد، تقریباً بلافاصله در حساب‌هایی در X و تلگرام ظاهر شد و سپس در شبکه‌ای هماهنگ از حساب‌های جعلی که محتوای ضدایرانی منتشر می‌کردند، گسترش یافت و میلیون‌ها نفر را تحت‌تأثیر قرار داد. او این ویدیو را نمونه‌ای چشمگیر از «هماهنگی بین جنگ فیزیکی (نظامی) و جنگ روانی» دانست.
جنگ روانی حتی پس از پایان بمباران‌ها در ۲۴ ژوئن ادامه یافت.
روز بعد از آن‌که دو کشور به آتش‌بس رسیدند، حساب کاربری جدیدی در ایکس ظاهر شد که ادعا می‌کرد سخنگوی فارسی‌زبان سرویس اطلاعات خارجی اسرائیل، موساد، است. پست‌های این حساب، پیشنهاد کمک‌های مالی و پزشکی به ایرانیانی می‌داد که شورش کرده‌اند.
در این حساب ویدیوهایی از مناشه امیر، روزنامه‌نگار ایرانی‌تبار اسرائیلی و مشهورترین مجری رسانه‌های عبری‌زبان برای مخاطب فارسی‌زبان منتشر شده است.
آقای امیر به نیویورک‌تایمز تأیید کرد که گروهی از افرادی که نمی‌شناخت با او تماس گرفته‌اند، سپس به خانه‌اش رفته‌اند، تجهیزات فیلم‌برداری آورده‌اند و مجموعه‌ای پیام‌های عبری در اختیارش گذاشته‌اند تا آن‌ها را به زبان فارسی جلوی دوربین بخواند.
او قانع شده که آن افراد از طرف موساد بوده‌اند، نهادی که از پاسخ به سؤالات درباره‌ی این حساب خودداری کرد. وزارت بهداشت ایران این حساب را آن‌قدر جدی گرفته که بنا بر گزارش خبرگزاری رسمی دولت، بیانیه‌ای منتشر کرده و به مردم هشدار داده که پیشنهادهای کمک موساد را نادیده بگیرند.
این حساب درباره بحث‌ها یا میم‌های در حال انتشار در رسانه‌های اجتماعی ایران یا اسرائیل نیز اظهار نظر می‌کرد؛ مثلاً پاسخی هوشمندانه به ویدیویی با عنوان «مرد ما در تهران» که در طول درگیری در فضای آنلاین فراگیر شده بود.
آن ویدیو، سرتیپ اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به‌عنوان یک عامل موساد نشان می‌داد که در قلب چند عملیات مخفی اسرائیل قرار دارد. موسیقی پس‌زمینه ویدیو از تِم‌سانگ سریال اسرائیلی «تهران» برداشته شده بود — سریالی درباره یک عامل موساد که در داخل ایران فعالیت می‌کند.
اِویاطار روزنبرگ، فیلم‌ساز اسرائیلی، بعدتر در رسانه‌های اسرائیل حاضر شد و گفت که او با استفاده از هوش مصنوعی این کلیپ را ساخته است.
زمانی نگذشت که حساب ایکس که ادعا می‌کرد متعلق به موساد است، به این ویدیو واکنش نشان داد. در پستی نوشت: «قاآنی مال ما نیست.»