به گزارش آیندگان؛ با وجود تلاشهای تازه برای وادار کردن زنان به پوشش اجباری، بسیاری معتقدند حکومت به دلیل ترس از شعلهور شدن موجی از ناآرامیهای مردمی، مشابه آنچه پس از کشته شدن مهسا امینی رخ داد، حاضر به ریسک بازداشتهای گسترده نخواهد بود.
گاردین مینویسد قانون «حجاب و عفاف» که از سال ۲۰۲۴ اجرایی شده، مجازاتهای سنگینی از جریمههای مالی و شلاق تا احکام زندان طولانیمدت را برای «کشف حجاب» در نظر گرفته است. با این حال، زنان مصاحبهشونده با این رسانه میگویند حکومت از بازداشتهای گسترده پرهیز میکند، زیرا تجربه پس از مرگ مهسا امینی نشان داد که سرکوب خشن میتواند موجی تازه از ناآرامیهای مردمی و فشارهای بینالمللی ایجاد کند.
این روزنامه که با برخی از زنان جوان گفتگو کرده و با اسم مستعار، این نقل قولها را منتشر کرده، مینویسد: «بسیاری از زنان معتقدند حکومت در شرایطی قرار ندارد که بتواند هزینه یک بحران جدید را بپردازد. بحران کمآبی، افزایش اعتراضهای کارگری، فشار تحریمها و پیامدهای جنگ، توان حکومت را فرسوده کرده و حجاب به ابزاری برای انحراف افکار عمومی تبدیل شده است.»
این گزارش تأکید میکند که زنان، از تهران تا شیراز و مناطق کردنشین، آگاهانه نافرمانی را بهصورت جمعی پیش میبرند تا هزینه سرکوب افزایش یابد. برای نسلی که اعتراضات ۱۴۰۱ را تجربه کرده، بازگشت به هنجارهای پیشین قابل تصور نیست. به نقل از یکی از زنان جوان: «اگر حالا حجاب سر کنیم، انگار همه فداکاریها را نادیده گرفتهایم؛ دیگر راه بازگشتی وجود ندارد.»
در ادامه ترجمه کامل گزارش دیپا پَرِنت که با تیتر اصلی «‘There’s no going back’: Iran’s women on why they won’t stop flouting dress code laws» در روز ۲۴ دسامبر ۲۰۲۵، در روزنامه گاردین منتشر شده است را بخوانید؛
در خیابانهای پایتخت ایران، تهران، زنان جوان بیش از پیش قوانین حجاب اجباری را نادیده میگیرند و با انتشار ویدیوهایی در فضای آنلاین، خود را در حال قدم زدن بیحجاب در شهر نشان میدهند. این نافرمانی بیش از سه سال پس از کشته شدن مهسا امینی، زن ۲۲ ساله کُردی که بهدلیل ادعای نقض قوانین پوشش توسط «پلیس اخلاق» بازداشت شده بود، رخ میدهد. مرگ او بزرگترین موج ناآرامیهای مردمی در سالهای اخیر ایران را رقم زد و در پی آن، نیروهای امنیتی دست به سرکوب زدند؛ سرکوبی که طی آن صدها معترض کشته و هزاران نفر زخمی شدند.
بر اساس قانون «حجاب و عفاف» ایران که در سال ۲۰۲۴ اجرایی شد، زنانی که به «ترویج برهنگی، بیعفتی، کشف حجاب یا پوشش نامناسب» متهم شوند، با مجازاتهای سنگینی روبهرو هستند؛ از جمله جریمههایی تا سقف ۱۲ هزار و ۵۰۰ پوند، شلاق، و برای متخلفان تکراری، احکام زندان از پنج تا ۱۵ سال.
مقامات همچنین از شهروندان خواستهاند از طریق یک سامانه گزارشدهیِ مورد حمایت دولت، بهعنوان «ناظر حجاب» عمل کنند و زنان را بهدلیل تخلفات ادعایی گزارش دهند.
در ماه دسامبر، علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، حجاب را برای «حفظ کرامت زنان و مهار امیال جنسی بسیار قوی و خطرناک» ضروری دانست و عملاً آغاز دور تازهای از اعمال سختگیرانه قوانین پوشش را اعلام کرد.
تنها چند روز بعد، نیروهای امنیتی اجرای قوانین حجاب را تشدید کردند. برگزارکنندگان یک مسابقه ماراتن محبوب در جزیره کیش، در سواحل جنوبی ایران، به دلیل اجازه دادن به زنان برای دویدن بدون حجاب بازداشت شدند و به «نقض عفت عمومی» متهم گردیدند.
اما زنانی در ایران که با گاردین گفتوگو کردهاند، میگویند افکار عمومی تغییر کرده و حتی با افزایش بازداشتها و مجازاتها، زنان بیشتری آمادهاند قوانین پوشش را نادیده بگیرند.
هُدا، روزنامهنگاری ساکن تهران، میگوید: «ما هیچوقت به اجازه خامنهای نیاز نداشتیم و حالا هم نداریم. صحنههایی که میبینید به این دلیل است که برایمان مهم نیست او چه میگوید.»
او ادامه میدهد: «ما با کمبود آب روبهرو هستیم [اشاره به بحران کمآبی در ایران]، اعتراضهای کارگری در حال افزایش است و جنگ با اسرائیل دولت را تضعیف کرده. حجاب یک حواسپرتی آسان است تا آنها درگیر این مسائل جدی شوند.»
هرچند هُدا میپذیرد که شمار بیشتری از زنان بازداشت خواهند شد، اما میگوید مقامات ایرانی از بازداشتهای گسترده پرهیز خواهند کرد، زیرا «دفعه قبل که این کار را کردند، در چشم دنیا احمق به نظر آمدند».
در تهران، گلنار، هنرمند تجسمی، معتقد است جوانان ایرانی به هنجارهای گذشته بازنخواهند گشت.
او بهتازگی ویدیویی ضبط کرده که در آن یک مأمور پلیس به نوجوانانی که موسیقی پخش میکردند، تذکر میدهد، اما آنها او را نادیده میگیرند. به گفته او، حکومت که بر اثر جنگ و تحریمها تضعیف شده، «به روابط عمومی خوب نیاز دارد» و نمیتواند خطر انتشار تصاویر وایرالی از بازداشتهای مربوط به حجاب را بپذیرد.
گلنار میگوید: «آیا ته ذهنم این هست که هر لحظه ممکن است مرا داخل ون بکشند؟ بله، دروغ نمیگویم. اما برنامه این است که جمعی مرزها را جلو ببریم، طوری که نتوانند فقط چند نفر از ما را بشکنند.»
در نقطهای دیگر از تهران، شقایق، ۲۲ ساله، از طریق یک باشگاه موتورسواری ویژه زنان مرزها را جابهجا میکند. زنان در ایران اجازه دریافت گواهینامه موتور ندارند، با این حال گروه او هر هفته موتورسواری میکند. او میگوید: «خیلی سهلگیر شدهاند و دیگر جلوی ما را نمیگیرند.»
شقایق میگوید دیگر حتی خارج از موتور هم روسری سر نمیکند: «اگر الان حجاب سر کنم، حس میکنم دارم تمام فداکاریهایی را که خیلی از ایرانیها کردهاند، نادیده میگیرم. دیگر راه بازگشتی نیست.»
اگرچه بیشتر ویدیوهای وایرال از تهران میآید، زنان در استانهای دیگر نیز از تغییر نگرشها خبر میدهند.
لیلا، صاحب یک کسبوکار در شهر شیراز در مرکز ایران، میگوید هرگز شهر را تا این حد پرانرژی ندیده است. «صادقانه بگویم، دیدن این صحنهها واقعاً امیدبخش است. اینکه زنان بیشتری خودشان درباره پوشششان تصمیم میگیرند، دقیقاً همان چیزی است که آنها را شجاعتر میکند. این تصاویر، گواه شجاعت ماست، نه نشانه اصلاحاتی که خیلی از طرفداران حکومت به آن اشاره میکنند.»
در منطقه کُردستان در شمال ایران، زرین، یک دانشجو، میگوید حضور «پلیس اخلاق» حداقلی است، اما فشارهای گستردهتر همچنان ادامه دارد. «در کردستان، ما بهخاطر هویت کُردیمان هدف مقامات هستیم و حجاب تنها نگرانی ما نیست.»
او ادامه میدهد: «میترسم وقتی اجرای حجاب را در تهران تشدید کنند، از آن بهعنوان بهانهای برای بازداشتهای گسترده زنان و مردان ما صرفاً بهدلیل هویتمان استفاده کنند و مثل قبل و بعد از مرگ مهسا امینی، اتهامهای امنیتی و جاسوسی بسازند.»
اسکایلر تامپسون، معاون مدیر سازمان «فعالان حقوق بشر در ایران»، میگوید مقامات ظرفیت اجرای مستمر قوانین حجاب را ندارند و شاید هم در شرایط فشارهای داخلی و بینالمللی، تمایلی به رویارویی مستقیم با زنان ندارند. «فضای سیاسی، امنیتی و اقتصادی شکننده است و حتی یک تحریک کوچک میتواند ناآرامی تازهای را شعلهور کند.»