به گزارش آیندگان؛ در جریان جنگ دوازده‌روزه ژوئن ۲۰۲۵، اسرائیل کارزاری برای نابودی زیرساخت‌های هسته‌ای ایران به راه انداخت. به نوشته موسسه علوم و امنیت بین‌الملل اسرائیل دوبار به سایت تحقیق و توسعه سانتریفیوژ «کالای الکتریک» در شرق تهران حمله کرد.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد سالن اصلی عملیات و یک کارگاه کوچک به‌طور کامل نابود شدند و بخشی از ساختمان اداری/آزمایشگاهی تازه‌ساز سه‌طبقه به‌شدت آسیب دید. این سایت، که در ابتدا کارخانه ساعت‌سازی بود و در دهه ۱۹۹۰ توسط سازمان انرژی اتمی ایران خریداری شد، از همان زمان به مرکز اصلی تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ایران تبدیل شد. در این مکان مدل‌های مختلف سانتریفیوژ، از جمله IR-1 و بعدها سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر، توسعه یافتند.
در اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، ایران برای نخستین بار گاز هگزافلوراید اورانیوم را در این سایت به سانتریفیوژها تزریق کرد؛ اقدامی که ناقض تعهدات پادمانی بود. پس از افشای برنامه مخفی ایران در سال ۲۰۰۲، فعالیت‌ها به نطنز منتقل شد و ایران تلاش کرد آثار قبلی را از کالای الکتریک پاک کند، اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شواهد کافی یافت. پس از سال ۲۰۱۵ و در چارچوب برجام، آژانس بر آزمایش روتورهای پیشرفته مانند IR-8 در این محل نظارت داشت.
کالای الکتریک نقشی کلیدی در طراحی سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر چون IR-2m، IR-4 و IR-6 داشت و در نمایشگاه «روز ملی فناوری هسته‌ای» ۲۰۲۲ به نمایش درآمد. اتحادیه اروپا و آمریکا این شرکت را به‌عنوان تولیدکننده سانتریفیوژ پیشرفته و بخشی از شبکه خرید غیرقانونی سازمان انرژی اتمی ایران تحریم کرده‌اند.
حمله به کالای الکتریک بخشی از کارزار وسیع‌تر اسرائیل برای نابودی زیرساخت‌های کلیدی تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ایران بود؛ کارزاری که سایت‌های نطنز و مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران را نیز دربر گرفت.
چرا اسرائیل به کارخانه «کالای الکتریک» حمله کرد؟
۱. حذف قلب R&D هسته‌ای ایران؛ مرکز اصلی طراحی و آزمایش سانتریفیوژهای پیشرفته از دهه ۹۰.
۲. توقف جهش سانتریفیوژهای جدید؛ مدل‌های IR-2m، IR-4، IR-6 و IR-8 در اینجا توسعه می‌یافتند.
۳. هدف‌گیری نقطه ضعف فنی ایران؛ نابودی این محل یعنی ایران باید دوباره از صفر برای تولید این قطعات پیچیده زمان و هزینه بگذارد.
۴. پیام بازدارندگی به تهران و جهان؛ اسرائیل نشان داد قادر است حتی در قلب پایتخت ایران بزند.
۵. ضربه به شبکه خرید غیرقانونی؛ کالای الکتریک نقشی کلیدی در تأمین قطعات حساس داشت.
در ادامه گزارش دیوید آلبرایت، سارا بورکارد که با تیتر اصلی «Iran’s “Kalaye Electric” Centrifuge Site Attacked During the 12-Day-War» در روز ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۵ منتشر شده است را بخوانید؛
تا امروز که علنی نشده بود، اما اسرائیل در جریان جنگ دوازده‌روزه یکی از مهم‌ترین سایت‌های تحقیق و توسعه سانتریفیوژ پیشرفته ایران را در جاده دماوند در شرق تهران هدف قرار داد. سالن اصلی عملیات، یک کارگاه کوچک‌تر، و گوشه‌ای از یک ساختمان تازه‌ساز سه‌طبقه در این حمله منهدم شد.
این سایت به‌طور عمومی با نام «کارگاه‌های کالای الکتریک» شناخته می‌شد و در سال‌های اخیر، از ۲۰۱۶ تا حدود ۲۰۲۱، تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) طبق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و پروتکل الحاقی قرار داشت.
در چارچوب برجام، آژانس نظارت گسترده‌ای بر آزمایش‌های کالای الکتریک بر روی مجموعه‌های روتور سانتریفیوژ پیشرفته، به‌ویژه روتورهای مدل IR-8، انجام می‌داد.
در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، سایت کالای الکتریک مرکز فعالیت‌های تحقیق و توسعه اعلام‌نشده سانتریفیوژ ایران بود؛ فعالیت‌هایی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آنها را افشا کرد. پس از افشای این فعالیت‌ها، این سایت ابتدا تغییر کاربری داده شد اما بعدتر بازطراحی شد تا در خدمت اهداف کنونی خود، یعنی تحقیق، توسعه و آزمایش سانتریفیوژهای پیشرفته قرار گیرد.
تغییرات و توسعه‌های این سایت در طول سال‌ها در تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده بود. پیش از جنگ، این محل یکی از چرخ‌دنده‌های کلیدی در مجموعه تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ایران محسوب می‌شد و به‌ویژه در کنار دیگر سایت‌ها از جمله مرکز آزمایشی غنی‌سازی نطنز (که آن هم منهدم شد) و مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران (جایی که یکی از تاسیسات کلیدی نابود شد) فعالیت داشت.
خسارت‌ها و ویرانی‌های مشهود در جریان جنگ دوازده‌روزه
اسرائیل بین ۱۶ تا ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵ (روزهای چهارم و ششم جنگ) دوبار به سایت کالای الکتریک حمله کرد. تصویر ۱ نمای پیش و پس از حمله به این محل را نشان می‌دهد. سالن اصلی عملیات به‌طور کامل ویران شد، همچنین یک کارگاه کوچک‌تر نابود شد.
گوشه‌ای از یک ساختمان سه‌طبقه اداری/آزمایشگاهی که تازه در سال ۲۰۲۵ تکمیل شده بود و وضعیت عملیاتی آن مشخص نبود، به‌شدت آسیب دید. واحد خنک‌کننده کنار این ساختمان نیز خسارت سنگینی دید. آوار به‌طور وسیع در محوطه پراکنده است.
تنها ساختمان‌های داخل دیوار اصلی محوطه به کالای الکتریک مربوط دانسته می‌شوند، اما یک انبار مجاور سایت نیز به‌شدت آسیب دید. ارتش اسرائیل (IDF) تاکنون هیچ اطلاعاتی درباره این حمله یا سایت منتشر نکرده است.
کارخانه کالای الکتریک، یک روز قبل از حمله اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه
کارخانه کالای الکتریک، ۱۰ روز بعد از حمله اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه
تاریخچه کالای الکتریک
در دهه ۱۹۹۰، سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) شرکت «کالای الکتریک» را خریداری کرد؛ شرکتی که در اصل یک کارخانه ساعت‌سازی بود. پس از بازسازی و گسترش، این مکان به مهم‌ترین سایت تحقیق و توسعه سانتریفیوژ سازمان انرژی اتمی ایران بدل شد، چرا که این سازمان در سال ۱۹۹۵ تصمیم گرفت به دلایل امنیتی، برنامه سانتریفیوژ را از مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران به اینجا منتقل کند.
سازمان انرژی اتمی برای کمک به مخفی‌سازی و پوشش فعالیت‌های سانتریفیوژی، نام عمومی و غیرمتمرکز شرکت را حفظ کرد؛ نامی که در فارسی به «شرکت کالاهای الکتریکی» ترجمه می‌شود.
در سایت کالای الکتریک، ایران توسعه سانتریفیوژ IR-1 را سرعت بخشید؛ مدلی که نسخه کپی‌شده سانتریفیوژ پاکستانی P1 بود، و آن هم به نوبه خود بر اساس طراحی هلندی دهه ۱۹۷۰ موسوم به CNOR ساخته شده بود.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داده که بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۲، ایران در کالای الکتریک سانتریفیوژهای IR-1 را مونتاژ و آزمایش می‌کرد.
ایران همچنین اعلام کرد که برای نخستین بار در سال ۱۹۹۹ گاز هگزافلوراید اورانیوم طبیعی را وارد یک سانتریفیوژ کرده و در سال ۲۰۰۲، مواد هسته‌ای را وارد یک زنجیره کوچک شامل ۱۹ ماشین کرد.
ایران برای آزمایش این ماشین‌ها بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ از ۱/۹ کیلوگرم گاز هگزافلوراید اورانیوم وارداتی و غیرتحت‌پوشش از چین استفاده کرد. ایران پذیرفته است که این فعالیت‌ها ناقض توافق پادمان آن کشور تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) بوده است.
با افشای برنامه مخفی سانتریفیوژ ایران در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳، ایران با شتاب تصمیم گرفت فعالیت‌های اصلی تحقیق و توسعه سانتریفیوژ را از کالای الکتریک به سایت نطنز منتقل کند؛ سایتی که در پاییز ۲۰۰۲ به‌عنوان یک مرکز مخفی غنی‌سازی اورانیوم افشا شده بود.
ایران با سرعت یک مرکز آزمایشی را در انباری در سایت نطنز راه‌اندازی کرد؛ نزدیک به پروژه عظیم ساخت تأسیسات اصلی سانتریفیوژ که در زیرزمین ساخته می‌شد.
ایران در سال ۲۰۰۲ سایت کالای الکتریک را تعطیل کرد. در تلاش برای پنهان‌کردن آثار فعالیت‌های قبلی، ایران در سال ۲۰۰۳ اقدام به جمع‌آوری گسترده تجهیزات، استتار و بازسازی کرد تا تمام نشانه‌های کارهای سانتریفیوژی قبلی را پاک کند. اما این تلاش ناکام ماند.
اولین گروهی که نام این تأسیسات را علنی کرد، «شورای ملی مقاومت ایران» (NCRI) بود که در اواخر فوریه ۲۰۰۳ آن را فاش ساخت. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در همان ماه خواستار دسترسی به کالای الکتریک شد و همچنین درخواست کرد نمونه‌برداری محیطی انجام دهد تا مشخص شود آیا در این مکان اورانیوم غنی‌شده تولید شده است یا نه.
ایران پاسخ داد که این تأسیسات یک کارخانه ساعت‌سازی است، اما در عین حال برخی قطعات سانتریفیوژ را نیز تولید می‌کند. در ابتدا، ایران درخواست بازرسان برای ورود به داخل کارخانه را رد کرد و ادعا داشت که ملزم به اجازه ورود بازرسان به داخل نیست.
بعداً ایران موضع خود را تغییر داد و در مارس ۲۰۰۳ دسترسی محدود به آژانس داد و در ماه مه دسترسی کامل را فراهم کرد، اما همچنان اجازه نمونه‌برداری محیطی را نداد. سرانجام در اوت همان سال، دوباره تغییر موضع داد و با نمونه‌برداری موافقت کرد.
با وجود انکارهای مداوم ایران درباره هدف واقعی این سایت، آژانس شواهد کافی جمع‌آوری کرد تا خلاف آن را نشان دهد و ایران را در پاییز ۲۰۰۳ وادار کرد که اعتراف کند بازرسان را در گذشته گمراه کرده است.
بازگشت فعالیت‌ها و توسعه‌های بعدی
پس از چند سال وقفه، ایران دوباره تحقیق و توسعه سانتریفیوژ را در این سایت از سر گرفت، اما آزمایش سانتریفیوژ با گاز هگزافلوراید اورانیوم را آغاز نکرد. این نوع فعالیت‌ها در مرکز آزمایشی غنی‌سازی نطنز انجام می‌شد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از جمله مدیرکل وقت محمد البرادعی، در ژانویه ۲۰۰۸ دوباره از کالای الکتریک بازدید کرد.
در آن زمان، این مکان به‌عنوان محلی برای توسعه طرح‌های سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر از جمله IR-2 و IR-3، همچنین ساخت قطعات سانتریفیوژ، تجهیزات اندازه‌گیری و پمپ‌های خلأ توصیف شده بود؛ مطابق گزارش‌های پادمانی آژانس.
ساختمان اصلی عملیات در سایت کالای الکتریک بین دسامبر ۲۰۰۵ و مه ۲۰۰۸ سقف جدیدی دریافت کرد که با نوسازی‌های ذکرشده سازگار بود. کارهای تکمیلی دیگری روی سقف در سال ۲۰۱۱ انجام شد، زمانی که دریچه‌های تهویه به آن اضافه شد. در اواخر ۲۰۱۴، سالن اصلی عملیات در یکی از بخش‌های تهویه سقف ارتقا یافت.
از آنجا که این سایت با مواد هسته‌ای سر و کار نداشت، آژانس از سال ۲۰۱۵ به بعد دسترسی منظم به آن پیدا کرد؛ دسترسی‌ای که در ارتباط با پروتکل الحاقی و نظارت برجامی برای آزمایش مجموعه‌های روتور سانتریفیوژهای پیشرفته انجام می‌شد.
این روتورها همان بخش‌های چرخان و غنی‌ساز سانتریفیوژ هستند که ساخت و به‌کارگیری‌شان چالش‌های مهندسی بزرگی دارد و نیازمند آزمایش‌های گسترده است. به‌طور خاص، آژانس بر چرخش مجموعه‌های روتور سانتریفیوژ IR-8 تحت خلأ در یک دستگاه آزمایش نظارت می‌کرد؛ به‌عنوان بخشی از کنترل کیفیت این مجموعه‌ها.
با این حال، مقامات آژانس نگران شدند که برخلاف محدودیت‌های برجام، ایران عملاً مجموعه‌های روتور را بسیار طولانی‌تر از حد مجاز تحت آزمایش‌های کنترل کیفیت می‌چرخاند تا آزمایش‌های مکانیکی بیشتری روی آنها انجام دهد. طراحی سانتریفیوژهای پیشرفته نیز در طول دوره برجام ادامه یافت.
ساخت ساختمان سه‌طبقه اداری/آزمایشگاهی (تصویر ۱) در اواخر ۲۰۱۷ آغاز شد و این ساختمان تنها در سال ۲۰۲۵ تکمیل شد. تازه‌ترین تصویر در دسترس از گوگل ارث، به تاریخ ۶ آوریل ۲۰۲۵، همچنان نمای بیرونی نیمه‌تمام را نشان می‌داد.
کالای الکتریک همچنین در طراحی سانتریفیوژهای IR-2m، IR-4 و IR-6 نقش کلیدی ایفا کرد؛ سانتریفیوژهایی که از سال ۲۰۲۱ به بعد، در تعداد هزاران دستگاه، در تأسیسات غنی‌سازی نطنز و فردو به‌کار گرفته شدند.
کالای الکتریک در مراسم «روز ملی فناوری هسته‌ای» ایران در سال ۲۰۲۲ نیز حضور برجسته‌ای داشت. روی یکی از میزهای نمایشگاه آن، یک مجموعه سانتریفیوژ کوتاه‌کاسه و یک کلاهک پایینی سانتریفیوژ قرار داده شده بود.
یک پوستر روی میز، به زبان فارسی، طراحی و ساخت یک کلاهک بالایی را برجسته می‌کرد که گفته می‌شد با سرعت ۶۰۰ متر بر ثانیه می‌چرخد؛ سرعتی بسیار بالاتر از کلاهک‌های سانتریفیوژهای پیشرفته به‌کار گرفته‌شده مثل IR-2m یا IR-6. این امر نشان می‌داد که کالای الکتریک قطعاتی برای سانتریفیوژهای آینده با خروجی غنی‌سازی بیشتر طراحی می‌کرد.
متن فارسی روی تابلوهای نمایشگاه پشت میز، طیف گسترده‌ای از دستاوردها را شرح می‌داد، از جمله:
- بهبود برخی پارامترهای مربوط به عملکرد سانتریفیوژ
- سامانه‌های بهتر برای نظارت و دریافت داده هنگام آزمایش سانتریفیوژ
- ارتقا در گردآوری داده و بهبود پایش پارامترهای سانتریفیوژ به‌منظور درک بهتر رفتار ماشین‌ها در مراحل نهایی ساخت و ثبت وضعیت عملکرد هر ماشین، با هدف ارتقای کارایی
- تغییرات طراحی برای اطمینان بیشتر از قطعات چرخان سانتریفیوژ ــ که ساخت و به‌کارگیری آنها دشوارترین بخش است ــ و همچنین دیگر بهبودها در تولید، نصب و بهره‌برداری از آبشارهای سانتریفیوژ.
طبق فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳، شرکت کالای الکتریک چنین توصیف شده بود: «یک تولیدکننده سانتریفیوژهای پیشرفته برای برنامه هسته‌ای ایران، به‌ویژه مدل IR-8، و همچنین یک سایت تحقیق و توسعه برای سانتریفیوژهای سازمان انرژی اتمی ایران.»
دلایل حمله اسرائیل به سایت کالای الکتریک
۱. حذف مرکز کلیدی تحقیق و توسعه سانتریفیوژ
کالای الکتریک از دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان قلب طراحی و آزمایش سانتریفیوژهای پیشرفته ایران شناخته می‌شد. نابودی این مرکز عملاً بخشی از توان ایران در توسعه نسل‌های جدید سانتریفیوژ را متوقف می‌کرد و هدفی مستقیم در راهبرد اسرائیل برای کند کردن برنامه هسته‌ای ایران محسوب می‌شد. علاوه بر این، آژانس در دوران برجام نگران بود ایران در کالای الکتریک بیش از حد مجاز سانتریفیوژها را آزمایش می‌کند. اسرائیل با حمله به این مرکز، تلاشی برای بستن این مسیر «آزمایش مخفی» و دورزدن محدودیت‌های بین‌المللی انجام داد.
۲. جلوگیری از جهش فناوری هسته‌ای ایران
در کالای الکتریک سانتریفیوژهای مدل IR-2m، IR-4، IR-6 و حتی روتورهای IR-8 آزمایش و ارتقا یافته بودند. اسرائیل با حمله به این محل در پی جلوگیری از استقرار هزاران سانتریفیوژ پیشرفته‌تر در تأسیسات نطنز و فردو بود؛ سانتریفیوژهایی که ظرفیت غنی‌سازی ایران را به‌سرعت افزایش می‌دهند.
۳. هدف‌گیری نقطه ضعف فنی ایران
کالای الکتریک روی طراحی قطعات حیاتی مثل روتور و کلاهک‌های سانتریفیوژ کار می‌کرد. نابودی این محل یعنی ایران باید دوباره از صفر برای تولید این قطعات پیچیده زمان و هزینه بگذارد. اسرائیل در جنگ دوازده‌روزه سایت‌های کلیدی تحقیق و توسعه مانند بخش اصلی مرکز آزمایشی تاسیسات هسته‌ای نطنز و بخشی از مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران را نیز هدف گرفت. نابودی کالای الکتریک بخشی از یک زنجیره طراحی‌شده برای فلج‌کردن کل چرخه تحقیق و توسعه سانتریفیوژ بود.
۴. پیام راهبردی به ایران و جامعه جهانی
هدف قرار دادن کالای الکتریک، در کنار دیگر سایت‌ها، حامل پیام آشکاری بود: اسرائیل آماده است تا بدون تردید مراکز حیاتی برنامه هسته‌ای ایران را در قلب تهران هم نابود کند. این اقدام نوعی بازدارندگی پیش‌دستانه بود که نه فقط به ایران، بلکه به قدرت‌های جهانی مخابره شد.
۵. تضعیف ظرفیت خرید و شبکه‌های پشتیبانی
کالای الکتریک تنها یک سایت آزمایش نبود؛ بلکه در شبکه خرید غیرقانونی قطعات حساس برای برنامه سانتریفیوژ ایران نقش مهمی داشت. با هدف قرار دادن این محل، اسرائیل می‌خواست ضمن تخریب فیزیکی، پیامدهای روانی و عملی بر شبکه تدارکات و شرکای خارجی برنامه هسته‌ای ایران نیز تحمیل کند.
نقش کالای الکتریک در خریدهای غیرقانونی
کالای الکتریک همچنین در زمینه خرید غیرقانونی اقلام حساس از خارج برای برنامه سانتریفیوژ ایران نقش ایفا می‌کرد، هرچند این فعالیت‌ها بیشتر در دفتر مرکزی آن (در مکان دیگری) صورت می‌گرفت.
سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶ به دلیل نقش کالای الکتریک در برنامه سانتریفیوژ ایران، آن را تحریم کرد.
تحریم‌های سازمان ملل علیه کالای الکتریک تحت برجام لغو شد و تنها توسط برخی کشورها از جمله ایالات متحده و اتحادیه اروپا دوباره برقرار شد. یک فهرست تحریم در مارس ۲۰۲۴ بر نقش ادامه‌دار کالای الکتریک در شبکه‌های خرید غیرقانونی سازمان انرژی اتمی ایران تأکید کرد.
نقش سایت کالای الکتریک پیش از حمله
تا پیش از حملات ژوئن ۲۰۲۵، کالای الکتریک نقشی کلیدی در برنامه سانتریفیوژ گازی ایران ایفا می‌کرد. این محل بخشی از مجموعه تحقیق، توسعه و آزمایش سانتریفیوژ ایران بود. افزون بر آن، این مجموعه وظایف مرتبط با ساخت سانتریفیوژ را نیز برعهده داشت، از جمله انجام کنترل کیفیت روی روتورهای سانتریفیوژ پیشرفته تازه‌ساخت.
یکی از حوزه‌های حیاتی در برنامه سانتریفیوژ ایران، طراحی، توسعه و آزمایش مدل‌های سانتریفیوژ است؛ همراه با توسعه‌های نظری و عملی لازم برای طراحی، آزمایش، بهره‌برداری، عملکرد، بهینه‌سازی و همچنین تولید آنها.
کالای الکتریک به‌طور مهمی در همه این اهداف مشارکت داشت: میزبانی تیم‌های طراحی سانتریفیوژ، تجهیزات آزمایش، محاسبات نظری، قابلیت‌های شبیه‌سازی رایانه‌ای و دیگر امکانات برای پیشبرد دانش ایران درباره سانتریفیوژهای گازی که به‌کار گرفته یا قصد داشت در مقیاس تولید به‌کار گیرد.
این مشارکت مهم همچنین در موفقیت ایران در گذار از سانتریفیوژهای IR-1 به سانتریفیوژهای پیشرفته پس از فروپاشی برجام منعکس شد؛ گذرایی که در استقرار هزاران سانتریفیوژ پیشرفته از سال ۲۰۲۱ به بعد، و در افزایش قابلیت اطمینان سانتریفیوژهای فعال ایران مشهود است.
نابودی دیگر تاسیسات
دیگر تأسیسات کلیدی مرتبط با تحقیق، توسعه و آزمایش سانتریفیوژ نیز در جریان جنگ دوازده‌روزه نابود شدند؛ یکی از آنها مرکز آزمایشی غنی‌سازی نطنز بود که آزمایش سانتریفیوژهای جدید با گاز هگزافلوراید اورانیوم و بهره‌برداری از آبشارهای سانتریفیوژ با اندازه‌های مختلف از چند دستگاه تا بیش از ۱۷۰ ماشین در آبشارهای مقیاس تولید، را انجام می‌داد.
بخش اصلی مرکز آزمایشی نطنز در ابتدای جنگ نابود شد. ایران البته بخشی از این مرکز آزمایشی را در یکی از سالن‌های زیرزمینی غنی‌سازی راه‌اندازی کرده بود که در مراحل بعدی جنگ به‌شدت در حملات آمریکا آسیب دید.
همچنین یک سایت در مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران که ساخت و آزمایش مجموعه‌های روتور سانتریفیوژهای پیشرفته را برعهده داشت ــ و ممکن بود درگیر تحقیق و توسعه سانتریفیوژ نیز باشد ــ نیز نابود شد.
سایت‌های مشکوک دیگر در مجموعه تحقیق و توسعه سانتریفیوژ
مجموعه تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ایران ممکن است پیش از جنگ شامل سایت‌های دیگری هم بوده باشد، اما این بررسی موفق به شناسایی آنها نشد. بخشی از این گمانه‌زنی ناشی از پرسش‌های حل‌نشده درباره دو تأسیسات است که در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ نقش مهمی در توسعه اولیه سانتریفیوژ IR-1 ایفا کردند: پارس ترش و فرایند تکنیک.
فرایند تکنیک، که پیش از ۲۰۰۳ چند قطعه سانتریفیوژ تولید می‌کرد و در نزدیکی اصفهان قرار دارد، مظنون بود که به‌عنوان پشتیبان تأسیسات کالای الکتریک در نظر گرفته شده باشد، یا حتی به‌عنوان یک مرکز آزمایشی سانتریفیوژ.
پارس ترش، که در اواخر دهه ۱۹۹۰/اوایل ۲۰۰۰ توسط کالای الکتریک خریداری شد، برای ساخت محفظه‌های بیرونی سانتریفیوژ IR-1 استفاده می‌شد. این سایت که در نزدیکی کالای الکتریک قرار داشت، به‌طور موقت قطعات و تجهیزات سانتریفیوژ را نگهداری می‌کرد، از جمله تجهیزاتی که ایران با عجله از محل کالای الکتریک منتقل کرده بود تا از کشف آنها توسط آژانس جلوگیری کند.
در حال حاضر هیچ اطلاعاتی در دست نیست که آیا پارس ترش همچنان وجود دارد یا اینکه عملیاتی مرتبط با برنامه سانتریفیوژ ایران در آن جریان دارد یا نه. هر دو شرکت فرایند تکنیک و پارس ترش در انتشارات تحریمی ایالات متحده به‌عنوان تولیدکننده قطعات سانتریفیوژ IR-1 تا سال ۲۰۰۳ ذکر شده‌اند. با این حال، نه آمریکا و نه اتحادیه اروپا پس از لغو تحریم‌های برجامی، تحریم‌های جدیدی علیه پارس ترش و فرایند تکنیک اعمال نکردند. افزون بر این، اسرائیل هیچ‌یک از این دو سایت را هدف حمله قرار نداد.
گزارش «موسسه علوم و امنیت بین‌الملل» نشان می‌دهد که:
- سایت کالای الکتریک در شرق تهران یکی از مراکز کلیدی تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته ایران بود.
- این محل در جنگ دوازده‌روزه ژوئن ۲۰۲۵ دوبار هدف حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت و بخش‌های اصلی آن نابود شد.
- این حمله در چارچوب ضربه به مجموعه گسترده‌تر تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ایران صورت گرفت، که سایت‌های نطنز و مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران را هم شامل می‌شد.
-تاریخچه این سایت نشان می‌دهد که از دهه ۱۹۹۰ تاکنون، از قلب تحقیقات محرمانه تا توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته و شبکه‌های خرید غیرقانونی، نقشی محوری در برنامه هسته‌ای ایران داشته است.