به گزارش آیندگان؛ روزنامه میامی هرالد نوشته که ونزوئلا نخستین کشور در آمریکای جنوبی است که از پهپادهای مسلح استفاده می‌کند؛ تحول مهمی که نتیجه نزدیک به دو دهه همکاری مستمر با تهران است. درواقع ونزوئلا طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۵ از کشوری بدون توان پهپادی به کشوری دارای زرادخانه‌ای متنوع از پهپادها برای شناسایی، دیده‌بانی و رزم تبدیل شده.
این جهش حاصل برنامه‌ای محرمانه بوده که از زمان هوگو چاوز، رییس‌جمهوری سابق و از دنیا رفته این کشور آغاز شده و با قراردادی ۲۸ میلیون دلاری و ارسال کیت‌های مونتاژ «مهاجر-۲» از ایران، کلید خورده است.
این همکاری سرانجام به صنعتی گسترده منجر شده که اکنون علاوه بر پهپادهای شناسایی، مدل‌های رادارگریز و پهپادهای انتحاری الهام‌گرفته از طراحی‌های ایرانی را نیز تولید می‌کند.
امروز، در حالی که رژیم کاراکاس اعلام می‌کند که در بحبوحه تنش‌های فزاینده ناشی از اعزام بیش از شش ناو جنگی قدرتمند آمریکایی به آب‌های سواحل کارائیب، برای دفاع از خود از پهپادها استفاده خواهد کرد، افراد کمی از جزئیات چگونگی توسعه یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های هواپیماهای بدون سرنشین آمریکای لاتین توسط ونزوئلا اطلاع دارند.
تعداد کمتری هنوز عنصری مرتبط با این برنامه را می‌شناسند که توجه - و نگرانی - برخی از مقامات واشنگتن را برانگیخته است: این پهپادها، اگرچه در خاک ونزوئلا ساخته شده‌اند، اما تا حدودی توسط ایران کنترل می‌شوند.
ارتباطات دیرینه بین کاراکاس و تهران، در بحبوحه اتهامات مکرر مبنی بر اینکه رژیم ونزوئلا به حزب‌الله، سازمانی تحت کنترل ایران که توسط ایالات متحده و سایر کشورها یک گروه تروریستی در نظر گرفته می‌شود، اجازه داده است تا از این کشور آمریکای لاتین به عنوان نقطه ورود به منطقه استفاده کند، منبع اختلاف بین ونزوئلا و ایالات متحده بوده است. ایالات متحده از نزدیک اوضاع را زیر نظر دارد.
اندیشکده‌هایی مانند مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی و ابتکار دیالوگ فرماندهی جنوبی ایالات متحده، تحلیل‌هایی در مورد «تهدید نامتقارن جدید» ناشی از پهپادهای در دست رژیم متحد ایران منتشر کرده‌اند. نگرانی اصلی فقط این نیست که ونزوئلا ممکن است از آنها برای نظارت یا ارعاب مخالفان داخلی استفاده کند، بلکه این است که می‌تواند فناوری را به دولت‌های دیگر یا سازمان‌های جنایی و شبه‌نظامی در منطقه منتقل کند.
ونزوئلا و پهپادهای ایرانی؛ پروژه‌ای مخفی که به تهدیدی برای منطقه بدل شد
در ادامه مشروح گزارش میامی هرالد را که با تیتر اصلی Venezuela prepares for potential U.S. attack with armed drones designed by Iran را بخوانید؛
زمانی که هوگو چاوز، رهبر ونزوئلا، در ژوئن ۲۰۱۲ در یک برنامهٔ زندهٔ تلویزیونی سراسری ظاهر شد و با افتخار اعلام کرد کشورش اکنون «هواپیماهای بدون سرنشین» تولید می‌کند، این خبر هم هواداران و هم منتقدان را غافلگیر کرد. رئیس‌جمهور با لحنی چالش‌طلبانه سه نمونهٔ اولیه را به نمایش گذاشت و گفت ونزوئلا حق دارد آنها را بسازد، در عین حال ادعا کرد که این پهپادها مسلح نیستند.
امروز، در حالی که رژیم کاراکاس اعلام کرده است برای دفاع از خود در برابر تنش‌های رو به افزایش—که با اعزام بیش از نیم‌دوجین ناو جنگی قدرتمند ایالات متحده به آب‌های ساحل کارائیب شدت گرفته—پهپادها را به کار خواهد گرفت، تعداد کمی می‌دانند که ونزوئلا چگونه یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های پهپادی آمریکای لاتین را توسعه داد.
افراد بسیار کمتری نیز از عنصری در این برنامه آگاهند که موجب توجه—و نگرانی—برخی مقام‌های واشنگتن شده است: پهپادهایی که هرچند در خاک ونزوئلا ساخته می‌شوند، تا حدودی توسط ایران کنترل می‌شوند.
روابط دیرینه کاراکاس و تهران همواره یکی از منابع تنش میان ونزوئلا و ایالات متحده بوده، در حالی که بارها اتهام زده شده رژیم ونزوئلا به حزب‌الله—سازمانی تحت کنترل ایران که از سوی آمریکا و دیگر کشورها «تروریستی» شناخته می‌شود—اجازه داده از خاک آمریکای لاتین به‌عنوان دروازهٔ ورود به منطقه استفاده کند.
ایالات متحده با دقت همه‌چیز را زیر نظر دارد. اندیشکده‌هایی مانند مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی و «ابتکار دیالوگو» در فرماندهی جنوبی ارتش آمریکا، تحلیل‌هایی دربارهٔ «تهدید نامتقارن جدید» ناشی از قرار گرفتن پهپادها در دستان یک رژیم هم‌پیمان ایران منتشر کرده‌اند.
نگرانی اصلی فقط این نیست که ونزوئلا ممکن است از آنها برای نظارت یا ارعاب مخالفان داخلی استفاده کند، بلکه این است که فناوری پهپاد را به دیگر دولت‌ها یا سازمان‌های جنایتکار و شبه‌نظامی در منطقه منتقل کند.
فرزین ندیمی، پژوهشگر ارشد در «مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک»، می‌گوید نگرانی دیگری نیز وجود دارد؛ رابطه تهران–کاراکاس ممکن است کشور آمریکای جنوبی را به یک مرکز مهم برای تولید پهپادهای انتحاری ایران تبدیل کند. او هشدار داد که تا سال ۲۰۲۲ پهپادهایی که از تأسیسات نظامی ونزوئلا به پرواز درمی‌آمدند، به چهار بمب کوچک که زیر بال‌هایشان آویخته شده بود مسلح بودند.
او نوشت: «فرماندهی جنوبی ایالات متحده همه این تحولات را با دقت و نگرانی دنبال کرد.» این واحد مستقر در دورال فلوریدا، مسئول عملیات‌های وزارت دفاع در آمریکای مرکزی و جنوبی است.
پروژه مخفی چاوز از هیچ جا ظاهر نشده بود. پشت صحنه، بیش از شش سال همکاری با تهران جریان داشت. آنچه با قراردادی ۲۸ میلیون دلاری و ارسال کیت‌های مونتاژ پهپاد «مهاجر-۲» آغاز شد، سرانجام به یک برنامه نیرومند هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل شد که امروز نه تنها واحدهای شناسایی، بلکه سامانه‌های مسلح، مدل‌های پنهان‌کار و پهپادهای انتحاری پر از مواد منفجره را تولید می‌کند؛ همگی الهام‌گرفته از طراحی‌های ایرانی.
این جهش فناوری، کشورهایی چون کلمبیا را نگران کرده و به‌دلیل پیامدهای راهبردی برای نیمکره، از سوی واشنگتن به‌دقت تحت نظر قرار گرفته است.
روزنامه میامی هرالد با نیم‌دوجین فردی که از روابط نزدیک ونزوئلا و ایران در دو دههٔ گذشته آگاه بودند، گفت‌وگو کرده است. این روزنامه همچنین ده‌ها سند رسمی دولت ونزوئلا—برخی امضاشده توسط خود چاوز—را مرور کرده که نشان می‌دهد چگونه میلیاردها دلار در این شراکت محرمانه تزریق شد. بسیاری از این معاملات پشت نقاب پروژه‌های توسعه‌ای پنهان شدند که روی کاغذ بی‌ضرر به نظر می‌رسیدند؛ مثل کارخانه‌های دوچرخه یا تراکتور، اما در واقع پوششی برای اهداف بسیار حساس‌تر بودند.
در قلب این اتحاد نظامی میان کاراکاس و تهران، میل چاوز برای مسلح شدن به سلاح‌هایی قرار داشت که بتوانند قدرت نظامی آمریکا را به چالش بکشند.
انقلاب پهپادها
در اوایل دهه ۲۰۰۰، نیروهای مسلح ملی بولیواری ونزوئلا هیچ تجربه‌ای در زمینه فناوری پهپاد نداشتند. عملیات‌های آنها کاملاً به هواپیماهای متعارف و سامانه‌های سنتی نظارتی وابسته بود.
اما اوضاع در سال ۲۰۰۶ تغییر کرد، زمانی که کاراکاس یک توافق فنی–نظامی با تهران امضا کرد که شامل انتقال فناوری پهپاد، آموزش و تأمین قطعات می‌شد. شرکت ایرانی صنایع هوایی قدس، سازنده «مهاجر-۲»، کیت‌های اولیه را فراهم کرد.
مهندسان ونزوئلایی برای آموزش به ایران سفر کردند، در حالی که تیم‌های ایرانی کارگاه‌هایی را در پایگاه هوایی «ال لیبرتادور» در شهر ماراکای، ایالت مرکزی آراگوآ، تحت نظارت نهادی به نام شرکت صنایع نظامی ونزوئلا برپا کردند. مونتاژ مخفیانه در سال ۲۰۰۹ آغاز شد.
پهپاد «آرپیا-۰۰۱»، نسخه‌ای مستقیم از مهاجر-۲ ایرانی با دهانه بال حدود ۱۲ فوت، نخستین پهپاد تولیدشده در ونزوئلا بود. در سال ۲۰۱۲، چاوز آن را برای نخستین بار به‌طور عمومی به نمایش گذاشت.
«آرپیا-۱» حدود ۱۹۰ پوند وزن دارد، می‌تواند مسافتی حدود ۶۰ مایل را پرواز کند و به دوربین‌های ویدئویی و عکاسی با وضوح بالا مجهز است. مأموریت اصلی آن نظارت و شناسایی بود. همچنین قابلیت پشتیبانی از مأموریت‌های غیرنظامی مانند پایش زیرساخت‌های نفت و برق، مدیریت بلایای طبیعی یا مبارزه با قاچاق مواد مخدر را داشت. در واقع در همان سال گزارش شد که یک پهپاد ونزوئلایی موفق شد هواپیمای کوچکی را که مظنون به حمل مواد مخدر بود شناسایی کند.
مدل‌های دیگری نیز به‌زودی، با کمک ایران، توسعه یافتند. منابعی به میامی هرالد گفتند: «همکاری با ایران حیاتی بود. ونزوئلا هرگز نمی‌توانست به تنهایی پهپاد بسازد. حتی امروز هم این ایرانی‌ها هستند که کنترل آن تأسیسات را در دست دارند. کارکنان ونزوئلایی بدون اجازه آنها نمی‌توانند وارد شوند.»
کارخانه پهپاد در ماراکای به تناوب، بسته به بحران‌های اقتصادی و سیاسی، فعالیت داشت. تا سال ۲۰۱۳، در دوران رهبری نیکلاس مادورو، تنها حدود ۱۵ فروند آرپیا ساخته شده بود که بیشتر برای گشت‌زنی مرزی و نظارت بر تأسیسات نفتی به کار می‌رفت.
فروپاشی اقتصادی ونزوئلا پروژه را بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ متوقف کرد. بر اساس اسناد داخلی فاش‌شده ونزوئلا، تا سال ۲۰۱۹ تنها یک پهپاد آرپیا عملیاتی باقی مانده بود.
به‌طرز کنایه‌آمیزی، همان سال مادورو از یک سوءقصد جان سالم به در برد که در آن از پهپادهای تجاری حامل مواد منفجره استفاده شد—رویدادی که او را متقاعد کرد صنعت ملی پهپاد را احیا کند.
در سال ۲۰۲۰، دولت ونزوئلا شرکت Empresa Aeronáutica Nacional S.A. (EANSA) را ایجاد کرد، یک زیرمجموعه از هواپیمایی ملی «کونویاسا»، که مأموریت آن تولید پهپادها و هواپیماها بود. کارگاه‌های ماراکای با کمک ایران دوباره فعال شدند، درست همزمان با لغو محدودیت‌های بین‌المللی صادرات تسلیحات علیه تهران.
دو سال بعد، ونزوئلا در ۵ ژوئیه ۲۰۲۲، با رونمایی از دو مدل پیشرفته پهپاد در رژه نظامی، ناظران را شگفت‌زده کرد: انسو-۱۰۰ و انسو-۲۰۰.
انسو-۱۰۰ نسخه‌ای به‌روزشده و مسلح از آرپیا بود که قابلیت پرتاب بمب‌های هدایت‌شونده ایرانی «قائم» را داشت.
انسو-۲۰۰ یک نمونه بال‌پرنده الهام‌گرفته از طراحی‌های پنهان‌کار ایرانی بود که به‌عنوان «فناوری نسل آینده» معرفی شد.
به گفته منابع، با انسو-۱۰۰، ونزوئلا نخستین کشور آمریکای لاتین شد که پهپادهای مسلح را به کار گرفت.
اکنون، در حالی که ناوهای نیروی دریایی ایالات متحده در کارائیب گرد هم می‌آیند—در قالب عملیاتی که «ضد مواد مخدر» نامیده می‌شود، اما به‌طور گسترده به‌عنوان تهدیدی آشکار علیه رژیم مادورو تفسیر شده—کاراکاس تلاش کرده است قدرت نظامی خود را به نمایش بگذارد.
ونزوئلا اخیراً میلیون‌ها نیروی شبه‌نظامی را بسیج کرده و اعلام کرده است که ناوهای جنگی و پهپادهای خود را به کار خواهد گرفت.
در یک ویدئو که چهارشنبه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، ولادیمیر پادرینو لوپز، وزیر دفاع، گفت این عملیات شامل «استقرار قابل‌توجه پهپادها در مأموریت‌های گوناگون، نقاط پشتیبانی مردمی، عملیات اکتشافی و نظارتی، گشت‌های رودخانه‌ای با تفنگداران دریایی، و گشت‌های دریایی در دریاچهٔ ماراکایبو و خلیج ونزوئلا» خواهد بود.
بخشی از این طرح اعزام حدود ۱۵ هزار سرباز به مناطق مرزی با کلمبیا برای تقویت عملیات ضد مواد مخدر است. پادرینو لوپز تأکید کرد که این اقدام در پاسخ به «لزوم حفاظت از حاکمیت و مبارزه با قاچاق مواد مخدر» صورت می‌گیرد.
این تصمیم همزمان با استقرار دریایی آمریکا در جنوب کارائیب گرفته شد. دولت ترامپ اخیراً دستور اعزام سه ناوشکن مجهز به موشک‌های هدایت‌شونده، سه کشتی عملیات آبی–خاکی، یک رزمناو موشک‌انداز، یک زیردریایی تهاجمی هسته‌ای و حدود چهار هزار تفنگدار دریایی را صادر کرده است. واشنگتن این اقدام را بخشی از عملیات بین‌المللی ضد مواد مخدر معرفی می‌کند.
هرچند مقام‌های آمریکایی خودداری کرده‌اند از اینکه بگویند این نیروی دریایی می‌تواند علیه ونزوئلا به کار رود، این اقدام همزمان شد با افزایش جایزه تعیین‌شده برای دستگیری مادورو به ۵۰ میلیون دلار، در حالی که واشنگتن او را به رهبری شبکه قاچاق مواد مخدر موسوم به «کارتل خورشیدها» متهم می‌کند؛ شبکه‌ای که گفته می‌شود توسط مقام‌های ارشد حکومتی اداره می‌شود.
کاراکاس استقرار نیروهای آمریکایی را «افزایش اقدامات خصمانه» خوانده است. ایوان گیل، وزیر خارجه ونزوئلا، چهارشنبه در سازمان ملل خواستار «توقف فوری» این عملیات نظامی شد و از دبیرکل آنتونیو گوترش خواست برای «بازگرداندن عقلانیت» مداخله کند.
همکاری نظامی با ایران
همکاری نظامی میان ونزوئلا و ایران در سال‌های اخیر نسبتاً کم‌سروصدا بوده، اما چند رویداد زنگ خطرهای بین‌المللی را به صدا درآورد.
در سال ۲۰۲۲، یک هواپیمای باری متعلق به شرکت Emtrasur (زیرمجموعهٔ کونویاسا) در آرژانتین با خدمه‌ای متشکل از ایرانی‌ها و ونزوئلایی‌ها توقیف شد. هرچند کاراکاس ادعا کرد که محموله هواپیما قطعات خودرو بوده است، گزارش‌هایی در اسرائیل منتشر شد که احتمال می‌داد این پرواز به انتقال فناوری پهپادی مربوط باشد. اتهام‌هایی مبنی بر اینکه این هواپیما پوششی برای عملیات اطلاعاتی ایران در منطقه بوده، توجه زیادی را در چندین کشور آمریکای جنوبی، ایالات متحده و اسرائیل جلب کرد.
ایران و ونزوئلا هر دو این ادعاها را قویاً رد کردند.
یک گزارش اطلاعاتی غربی مدعی است که کونویاسا/EANSA به‌عنوان یک پل هوایی برای انتقال ایستگاه‌های کنترل، دوربین‌های با وضوح بالا و احتمالاً موشک‌ها از ایران عمل کرده است.
اسرائیل نیز ابراز نگرانی کرده است. در سال ۲۰۲۲، بنی گانتز، وزیر دفاع وقت اسرائیل، ایران را به انتقال پهپادهای مسلح به ونزوئلا متهم کرد. تهران این اتهام را رد کرد، اما عکس‌هایی از انسو-۱۰۰ مسلح به موشک در ونزوئلا همچنان این گمانه‌ها را تقویت کرد.
بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶، پهپادهای ونزوئلا عمدتاً برای مأموریت‌های نظارتی و گشت‌زنی به کار گرفته شدند. اما از سال ۲۰۲۲، با توسعه انسو-۱۰۰، تمرکز تغییر کرد: پهپادها دیگر فقط مشاهده نمی‌کنند—بلکه می‌توانند حمله کنند.
کارشناسان این روند را «ایرانیزه شدن» دکترین نظامی ونزوئلا توصیف کرده‌اند؛ دکترینی که می‌کوشد کاستی‌های متعارف را از طریق پهپادهای مسلح و مهمات سرگردان (پهپادهای انتحاری) جبران کند. این‌ها سلاح‌های پرنده یک‌بارمصرف هستند که مجهز به کلاهک جنگی‌اند و می‌توانند بر فراز منطقه هدف پرسه بزنند و سپس با برخورد به هدف منفجر شوند.
یکی از نمونه‌ها زامورا V-1 است که ونزوئلا در سال ۲۰۲۴ رونمایی کرد. این پهپاد انتحاری کوتاه‌برد با الهام از شاهد-۱۳۶ ایران طراحی شده بود—همان مدلی که روسیه در جنگ اوکراین به کار برده است. هرچند قدرت انفجاری‌اش محدود است و فناوری‌اش ابتدایی‌تر، اما نشان‌دهنده گام دیگری در مسیر انتقال فناوری نظامی از تهران به کاراکاس بود.
حضور پهپادهای مسلح در ونزوئلا کشورهای همسایه را نگران کرده است. در سال ۲۰۲۱، کلمبیا به‌طور رسمی نسبت به نقض حریم هوایی خود توسط یک پهپاد اورلان-۱۰ روسی که توسط ارتش ونزوئلا به کار گرفته می‌شد، اعتراض کرد. اکنون که سامانه‌های انسو-۱۰۰ عملیاتی شده‌اند، خطر بروز چنین حوادثی میان دو کشور افزایش یافته است.