روزنامه هم‌میهن در گزارشی درباره وضعیت آبی پایتخت نوشت:
«بابت افت فشار آب در بعضی مناطق، از مردم عذرخواهی می‌کنم؛ آب نیست و چاره‌ای جز این نداریم.» این عذرخواهی عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو است. سال گذشته که قطعی برق گریبان کشور را محکم گرفته بود مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور با محاسبات همین وزیر اعلام کرد که تا سال آینده مشکل برق را حل می‌کند و از مردم خواست که با دو ساعت قطع برق کنار بیایند اما مشخص شد که با 2 ساعت قطع برق هم مشکل کشور حل نشد و پزشکیان از مردم عذرخواهی و به صراحت اعلام کرد که محاسبات آقای وزیر اشتباه بوده است.
علی‌آبادی حالا بابت قطعی آب از مردم عذرخواهی می‌کند. این بدان معناست که تاوان بی‌تدبیری دولت‌های پیشین و دولت کنونی در حوزه آب را باید مردم بپردازند و حالا باید قطعی آب را در کنار قطعی برق (که به آن عادت کرده‌اند) تحمل کنند. وزیر نیرو در حالی از قطعی آب عذرخواهی می‌کند که پیش از این (21 تیر) شرکت آبفا قطعی را تنها یک ادعا دانسته و آن را تکذیب کرده بود.
در این بین عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب نیز از تنش آبی در بخش‌هایی از استان قزوین، البرز، تهران خبر داده و اعلام کرد: «مشهد، اصفهان، اراک، ساوه، بندرعباس، تبریز و بانه شهرهایی هستند که در صدر مشکل قرار دارند که برای بهبود وضعیت این شهرها باید تدابیر عاجل داشته باشیم زیرا در برخی از شهرها به‌ویژه تهران بسیار سخت است و راهی جز مدیریت مصرف وجود ندارد.»
بی‌سابقه در 100 سال اخیر
شرکت آب و فاضلاب نیز تاکید کرد که پایتخت ایران در بدترین وضعیت منابع آبی در 100 سال اخیر قرار گرفته است. طبق گزارش‌های هفتگی شرکت مدیریت منابع آب ایران؛ «در سال آبی جاری تا 21 تیرماه، تنها 38 درصد مخزن سد امیرکبیر که یکی از چهار سد تامین‌کننده آب استان تهران محسوب می‌شود، پر است و این میزان پرشدگی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از کاهش 58 درصدی حکایت می‌کند. مخزن سد لار تنها 7 درصد پر شده که نسبت به سال قبل 24 درصد کاهش پیدا کرده است.
وضعیت پرشدگی سدهای طالقان و لتیان-ماملو هم وضع متفاوتی از دو سد قبلی ندارد و میزان پرشدگی مخزن این دو سد هم به ترتیب 53 و 20 درصد است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به ترتیب 32 و 44 درصد کاهش داشته.» شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز اعلام کرد: «خشکسالی‌های پنج سال اخیر و کاهش بارش‌های استان تهران در سال آبی جاری که در ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده، به شدت منابع آبی تهران را تحت تاثیر قرار داده. این موضوع باعث شده تا ذخایر موجود در سدهای تامین‌کننده آب تهران در پایین‌ترین وضعیت خود در یک قرن اخیر قرار بگیرد.»
محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «می‌توانیم آب را در طبقات اول و دوم تحویل دهیم. آن دسته از مشترکانی که مخزن و پمپ نصب کنند کاهش فشار در منازل آنها اثرگذار نیست، اما کسانی که پمپ و مخزن نصب نکرده باشند با کاهش فشار آب قطعاً با محدودیت مواجه خواهند شد.» او افزود: «با نصب شیرآلات و تجهیزات کاهنده مصرف، حداقل ۳۰ درصد از مصرف آب کاهش می‌یابد. اگر حداقل صرفه‌جویی ۲۰ درصدی در مصرف آب صورت نگیرد بالاخره هرگونه احتمالی (قطعی آب) متصور است.»
سناریوی آخرالزمانی در انتظار تهران؟
زنگ هشدار جدی قرار گرفتن کشور در مسیر یک بحران تمام‌عیار آبی به صدا درآمده است.
دکتر بنفشه زهرایی، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تهران و دبیر پیشین کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی درباره شرایط کنونی کشور به جماران گفت: «سد ماملو در شهریورماه از مدار خارج خواهد شد. پس از آن، به ترتیب، سدهای لار، لتیان و کرج نیز دیگر توان تامین آب را نخواهند داشت.»
این هشدار جدی نشان می‌دهد که ما در مسیر یک بحران تمام‌عیار آبی هستیم. سال 1401 هم بخش مهمی از آب همدان که از سد اکباتان تامین می‌شد، همانند آنچه امروز درباره سدهای تهران هشدار داده می‌شود، به دلیل خشکسالی شدید و کاهش بی‌سابقه ورودی آب، به‌تدریج خالی شد و در نهایت، قادر به تأمین آب شهر نبود.
او گفت: «در پی این وضعیت، قطعی‌های طولانی‌مدت آب در همدان رخ داد و تامین آب از طریق تانکر، توزیع آب معدنی، و حتی انتقال اضطراری از سایر استان‌ها در دستور کار قرار گرفت. اما واقعیت فراتر از مداخلات فنی بود: مردم تحت فشار شدید قرار گرفتند، زندگی روزمره مختل شد، سالمندان، کودکان و بیماران در تنگنای جدی قرار گرفتند، و تجربه‌ای تلخ از بحران مدیریت‌نشده به‌جای ماند. امسال برای تهران بسیار محتمل می‌بینم چنین اتفاقی بیفتد. برخی سدهای تأمین‌کننده آب شرب به کف رسیده‌اند و آبخوان تهران دیگر کشش تأمین آب بیشتر را ندارد. اگر مردم تهران تمایل دارند آن سناریوی آخرالزمانی همدان را تجربه نکنند، واقعاً باید در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.»
تشکیل وزارت هم برای تهران آب نمی‌شود
مهدی اقراریان، عضو شورای شهر تهران درباره تنش آبی در تهران گفت: «مدت‌هاست که یک مسئله و چالشی را مطرح و دنبال می‌کنیم که به نظر من تعمداً گوشی برای شنیدن این چالش وجود ندارد.»
او در تشریح این چالش تاکید کرد: «شهر تهران زیرساخت‌هایی دارد که بخشی از آن مبتنی بر محیط‌زیست است. این زیرساخت‌ها نه‌تنها امکان اضافه بار جمعیتی را ندارد بلکه جنگ 12 روزه اخیر هم نشان داد که تهران در حوزه تاب‌آوری و آسیب‌پذیری با چالش‌های مهمی مواجه است و باید در خصوص تهران و «نجات تهران» فکر اساسی کنیم. یکی از این موضوعات تامین آب شرب شهر تهران است که دیر یا زود با بحران مواجه خواهد شد. الگوها و مدل‌هایی مثل انتقال آب از خلیج فارس به مناطق مرکزی کشور و تهران هم زمان‌بر است و ابعاد تبعات زیست‌محیطی آن هنوز مشخص نیست.»
این عضو شورای شهر تهران با اشاره به اینکه برخی تهران را با شهرهای پرجمعیت جهان مقایسه می‌کنند، گفت: «فکر می‌کنم که باید بپذیریم؛ شاید جمعیت بعضی از شهرهای دنیا بیشتر از تهران باشد، اما در کنار آن باید بررسی کرد که زیرساخت‌های زیست‌محیطی و جغرافیایی آن شهرها چه مختصات و ویژگی‌هایی دارد. گاهی تهران با برخی از شهرهای چین مقایسه می‌شود اما سوال این است که شرایط ما در حوزه‌های حمل و نقل، فناوری، صنعت ساختمان و حتی آتش‌نشانی با کشوری مثل چین برابری می‌کند که چنین مقایسه‌ای صورت می‌گیرد؟»
اقراریان افزود: «جغرافیا، زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی و منابع مالی امروز شهر تهران به صورت کلی در یک شرایط قابل قبولی به سر نمی‌برد و ما باید برای تهران یک تصمیم عاجل بگیریم. اما به صراحت می‌گویم که هیچ کسی در کشور دغدغه تهران را ندارد و در دولت، مجلس و حتی شهرداری به فکر وضعیت تهران نیست. همانگونه که در ابتدای دوره هم گفتم تهران به تعبیر عامیانه «تهران ول است.» تهران دچار رهاشدگی، ناهماهنگی و بی‌نظمی در حوزه‌های مختلف است. دولت هم به قول معروف «آنقدر صنم دارد که یاسمن در آن گم است.» موضوعات پیش روی دولت آنقدر زیاد است که موضوع تهران در اولویت چندم قرار می‌گیرد.»
او با اشاره به اینکه تفکر کوتاه‌مدت در حوزه مدیریت کشور تبدیل به یک چالش شده است، گفت: «شهرداران در فکر کوتاه دوره چهارساله هستند، تازه اگر دوره آنها به چهارسال برسد. دولت‌ها هم با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستند. بنابراین اصلاح نهاد تصمیم‌گیری در مورد شهر تهران دچار چالش شده است.»
اقراریان بیان کرد: «علیرغم اینکه شورای شهر تهران مسئولیت مستقیمی درباره بحران آب نداشت اما برای موضوع رینگ «قمر بنی‌هاشم» بودجه پیش‌بینی کردیم. پس ما دغدغه مسائل شهروندان تهرانی را داریم اما تصمیمات ما تا یک جایی امکان‌پذیر است و جواب می‌دهد. اما بخش دیگری وجود دارد که با منابع مالی هم حل نمی‌شود چون آبی برای استحصال و بهره‌برداری وجود ندارد.»
او گفت: «در حال حاضر الگوی مصرف آب در کشور دچار مشکل بسیار جدی است و سال‌هاست که مسئله بازچرخانی آب رها شده و به موضوع آب خاکستری توجه نمی‌شود. یک مثال ساده و کوچک این است که «با زدن دکمه فلاش تانک چندین لیتر آب شرب وارد فاضلاب و از مدار مصرف خارج می‌شود.» حتی بازچرخانی آب در ساختمان‌های بسیار بزرگ هم در دستور نیست و نظام مهندسی و شهرداری نسبت به این موضوعات توجهی نشان نمی‌دهد و در این خصوص دغدغه‌ای ندارند. چون این اقدامات در ساختمان‌ها منجر به گران‌تر شدن هزینه ساخت و ساز می‌شود و سازندگان علاقه‌ای به افزایش این هزینه ندارند. سازندگان دغدغه آب ندارند اما حوزه حکمرانی باید به این مسائل بپردازد و برای آن تمهیداتی بیاندیشد.»
این عضو شورای شهر تهران با اشاره به طرحی که اخیراً در دستور کار مجلس قرار گرفته، تاکید کرد: «مجلس طرح تشکیل دو وزارتخانه انرژی و نیرو را در دستور کار خود قرار داده است. این اقدام مجلس خوب است اما مشکل امروز ما تشکیل وزارتخانه نیست و وزارتخانه هم برای تهران آب نمی‌شود. الگوی مصرف آب در تهران غیرقابل قبول است و باید اصلاح شود اما هیچ اراده‌ای برای اصلاح آن وجود ندارد. در مجوزهای جدید به بازچرخانی آب توجهی نشده و نمی‌شود. در ادارات و وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها حتی شهرداری و شورای شهر تهران نیز بازچرخانی آب وجود ندارد. باید این موضوع را از خودمان شروع کنیم.»
اقراریان با اشاره به مسئله قابل اهمیت دوم، تاکید کرد: «میزان آبی که اطراف تهران است، کفاف جمعیت شهر تهران را نمی‌دهد، با این حال متاسفانه مسیر توسعه شهر تهران را کماکان از طریق شهرهای اقماری دنبال می‌کنیم. موضوع انتقال پایتخت، جابه‌جایی کلونی‌های جمعیتی، مجموعه‌های نظامی، کارخانه‌ها، دانشگاه‌های بزرگ و مراکز آموزشی از شهر تهران، عدم گسترش بیش از حد شهر تهران و عدم بارگذاری بی‌حد و حصر در راستای حفظ محیط‌زیست پایتخت باید مورد توجه قرار گیرد. در نهایت تنها می‌توان گفت که راه‌حل برای حل مسائل وجود دارد، اما بحران کنونی کشور، بحران اراده برای اداره شهر تهران است.»
آمار بحران آب در اختیار تمام مسئولان بود
شورای شهر تهران بودجه‌ای بالغ بر 5 هزار میلیارد تومان برای انتقال آب از سدهای طالقان و لار به پایتخت اختصاص داده است. با این وجود اما سایه بحران کم‌آبی همچنان بر سر پایتخت سنگینی می‌کند.
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درباره این موضوع به هم‌میهن گفت: «بودجه مناسبی برای انتقال آب از نقاطی که امکان داشت به تهران بودجه در نظر گرفتیم. این بودجه در ابتدای سال بوده و قاعدتاً پس از اختصاص این بودجه برای رفع مشکلات مردم، مدت زمانی نیاز است تا عملیات‌های عمرانی آن به اتمام برسد.»
او افزود: «فقط من این نوید را بدهم که بعد از تصویب این بودجه، شهرداری انتقال وجه نقد به شرکت‌های سازنده پرداخت کرده است. این شرکت‌ها زیر نظر وزارت نیرو هستند. شهرداری براساس مجوز شورای شهر برای پروژه انتقال آب از سد طالقان به کرج بیش از ۶۰۰ میلیارد تومان نقدی به مجموعه‌های وزارت نیرو پرداخت کرده است. فکر می‌کنم انتقال آب طالقان به کرج و سپس تهران قبل از پایان سال انجام می‌شود. البته قرار بود این اتفاق زودتر بیفتد اما فضای موجود و اتفاقاتی که رخ داد کمی شرایط را سخت‌تر کرده است.»
پیرهادی درباره نشتی سد لار نیز توضیح داد: «بیش از ۱۶۵ میلیون مترمکعب نشتی سد لار بوده و برای پیشگیری از این نشتی و انتقال آن آب به تهران ما تا این لحظه ۵۰۰ میلیارد تومان نقدینگی - نه اعتبار به حساب شرکت‌هایی که نیرو معرفی کرده - واریز کرده‌ایم تا به مجموعه وزارت نیرو کمک شود و این آبرسانی به شهر تهران زودتر انجام شود. اما از آنجایی که پروژه نشتی و سد لار یک پروژه بسیار پیچیده است و انتقال آب از آن نیازمند چند سال زمان است، فکر می‌کنم تا پایان 1405 زمان ببرد. اما این رویه کمک به وزارت نیرو را امسال شروع کردیم تا تهران در سال 1406 با بحران آب مواجه نشود.»
او بار دیگر تاکید کرد: «پروژه انتقال آب از سد طالقان به تهران نهایتاً تا پایان امسال و چه‌بسا زودتر افتتاح شود. البته معارض‌های ملکی در مسیر این پروژه وجود دارد که وزارت نیرو و استانداری البرز باید نظر معارضان ملکی را در این خصوص جلب کنند. این معارضان مربوط به ملکی‌های شخصی مردم است.»
رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درباره شرایط بحرانی و قطع گاه طولانی‌مدت آب در تهران، گفت: «من از این موضوع بسیار ناراحت هستم که در چند سال گذشته بارها فریاد زدیم که دولت کمک کند تا از وسایل کاهنده مصرف آب در شهر تهران استفاده شود. دولت باید به وسایل کاهنده سوبسید اختصاص دهد. برخی از وسایل مانند کولرهای نسل قدیمی در حال حاضر قدیمی شده و آب‌بر است.
استفاده از آب خاکستری و آب پسابی ساختمان‌ها را می‌توان در حوزه‌های مختلف استفاده کرد. در سالیان گذشته دولت‌های مختلف باید برای استفاده از وسایل کاهنده تمهیداتی در نظر می‌گرفتند تا امروز شاهد این شرایط نباشیم. اگر من هم در سال ۱۴۰۰ در خصوص کم‌آبی تهران فکر نمی‌کردم امروز تعداد زیادی از درخت‌های شهر تهران خشک می‌شد. مدیرانی که در این خصوص فکر نکردند باید امروز پاسخگو باشند.»
او با اشاره به لزوم ورود دستگاه قضایی به ترک فعل‌های صورت گرفته، تاکید کرد: «دستگاه قضایی باید پیگیری کند تا مشخص شود چرا برخی ترک فعل یا کم‌کاری کردند و به درستی وظایف قانونی خود عمل نکردند؟ دستگاه قضایی باید حتماً باید بررسی کند کم‌کاری چه کسانی در سنوات و دهه‌های گذشته باعث شده که امروز ما در تهران دچار کم‌آبی شویم و آنها را پاسخگو کنند. کم‌آبی موضوعی نیست که امسال یا دو، سه سال گذشته به وجود آمده باشد. میزان بارش و این کمبود آبی که در طی دهه‌های گذشته به مرور به وجود آمده، محصول یک یا دو سال نیست و این میزان به شکل آمار در یک جدول قابل مشاهده و در اختیار همه ما (مسئولان) بوده است. کسانی که برای این شرایط تدبیر نکردند باید پاسخ بدهند چرا برای این موضوع برنامه‌ریزی نکردند؟ فکر آنها کجا مشغول بوده است؟ چرا اینقدر بدون برنامه و فکر عمل کرده‌اند؟»
پزشکیان: حل چالش کم‌آبی نیازمند تغییر نگرش است
دولت‌ها در سال‌های اخیر نشان داده‌اند به جای حل مشکل، آسان‌ترین راه که تعطیلی است را در نظر می‌گیرند. اما تصمیم به تعطیلی تصمیمی پرهزینه است که به کشور و مردم تحمیل می‌شود. تعطیلی‌ها تبدیل شده‌اند به مُسکن‌های همیشگی دولت‌ها برای دردهای مزمن. آنطور که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در صفحه شخصی ایکس خود نوشته؛ تهران اول مرداد تعطیل شده است. او در این پیام خود نوشت: «با تصمیم هیئت دولت و در پی تداوم گرمای شدید و ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب و برق، روز چهارشنبه اول مردادماه در استان تهران تعطیل اعلام شد. فرصتی است برای استراحت، سفر کوتاه یا در کنار خانواده بودن؛ البته با رعایت نکات ایمنی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی.»
روز گذشته مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور نیز منظوریافتن راهکارهای علمی و کاربردی رفع چالش کم‌آبی در کشور جلسه هم‌اندیشی با دانشگاهیان برگزار کرد و وزرای نیرو، کشاورزی و علوم و جمعی از رؤسا و اساتید دانشگاه‌های مطرح کشور در این جلسه حضور داشتند. پزشکیان تأکید بر ضرورت رعایت اصل تعادل میان منابع و مصارف آب به عنوان یکی از بنیادی‌ترین اصول توسعه پایدار، خواستار تدوین راهکارهای علمی، جامع و منطقه‌محور برای مقابله با چالش کم‌آبی شد و بر نقش مؤثر دانشگاه‌ها، رسانه ملی و نظام آموزشی در حل این مسئله ملی تأکید کرد. او افزود: «عدم رعایت این اصل، منشأ بخش عمده‌ای از مشکلات کنونی در حوزه آب کشور است.
باید به دقت ارزیابی کنیم که اقداماتی که طی سال‌های اخیر با صرف هزینه انجام شده‌اند، تا چه میزان توانسته‌اند در کاهش مصرف آب مؤثر واقع شوند.» رئیس‌جمهور تاکید کرد: «چون حل مسئله کم‌آبی محدود به یک بخش خاص نیست و به نوعی همه حوزه‌های مدیریتی را در بر می‌گیرد، لازم است راهکارهای ارائه‌شده ریشه‌ای و جامع باشد تا از عوارض احتمالی در دیگر بخش‌ها جلوگیری شود.» پزشکیان بر اهمیت آگاه‌سازی مدیران، مسئولان و سیاستگذاران کشور درباره وضعیت آبی و دلایل بروز چالش در این بخش تأکید کرد و گفت: «داده‌ها و گزارش‌های مرتبط باید به شکل عمومی و فراگیر در اختیار عموم مردم قرار گیرد تا همگان درک صحیحی از مخاطرات موجود داشته باشند و در مسیر همکاری و مشارکت قرار گیرند.
نقش رسانه ملی به عنوان رکن مهمی در آگاه‌سازی عمومی و همراه‌سازی مردم برای انجام اقدامات پیشگیرانه و اجرای سیاست‌ها، همچنین آموزش در مدارس به عنوان دیگر مؤلفه ضروری در فرهنگ‌سازی و تربیت نسل آینده در حفظ منابع آب حائز اهمیت است.» رئیس‌جمهور با بیان اینکه حل چالش کم‌آبی نیازمند تغییر نگرش است، افزود: «این مسئله یک پروژه مقطعی نیست، بلکه روندی مستمر و پایدار است که باید در آن پنج اصل مهم مهندسی آب و خاک و کشت، آموزش مؤثر، سیاست‌های تشویقی، برخورد قانونی با متخلفین و نظام ارزیابی و نظارت مستمر مدنظر قرار گیرد.»
مشکل با انتقال آب به تهران حل نمی‌شود
البته این تنها جلسه پزشکیان درباره کم‌آبی در کشور نبود. او در جلسه روز گذشته هیئت دولت نیز به موضوع بحران آب در کشور پرداخته و با اشاره به گزارش وزارت نیرو درباره ناترازی آب به ویژه در تهران، با تاکید بر لزوم اطلاع‌رسانی نسبت به بحران آب، گفت: «بحران آب از آنچه که امروز درباره آن صحبت می‌شود، جدی‌تر است و اگر از امروز فکری عاجل نکنیم، در آینده با شرایطی مواجه می‌شویم که نمی‌توان هیچ علاجی برای آن یافت. در حوزه آب، علاوه بر مدیریت و برنامه‌ریزی، باید فکری هم به حال مصرف بی‌رویه کرد.»
او با اشاره به اهمیت تامین آب شرب در تهران اظهار داشت: «باید بحران آب را جدی بگیریم و تدبیری بیاندیشیم که در نحوه مصرف آب تجدیدنظرهایی صورت گیرد تا آب تهران تامین شود. تدابیری مانند انتقال آب از سایر نقاط به تهران هم مشکل را به شکل ریشه‌ای حل نخواهد کرد. نباید اجازه دهیم که صنایع آب‌بری که در تهران فعال هستند، طرح توسعه اجرا کنند؛ اگر برای مصرف بی‌رویه منابع آب در تهران فکر عاجلی نکنیم، کل این منطقه گرفتار بحران جدی آب خواهد شد.»