به گزارش آیندگان؛ بهتازگی آرشیو امنیت ملی آمریکا مجموعهای از اسناد محرمانه مربوط به دیدارها و تماسهای پوتین و بوش، روسایجمهوری روسیه و آمریکا، را منتشر کرده که بخشی از آنها بهطور مستقیم به ایران و برنامه هستهای این کشور اختصاص دارد. این اسناد که حاصل یک دعوای حقوقی برای دسترسی عمومی به مکاتبات طبقهبندی و توسط «آرشیو امنیت ملی» در دانشگاه جورج واشینگتن منتشر شده است، تصویری تازه از همکاری ایالات متحده و روسیه در زمینه مهار برنامه هستهای ایران به دست میدهد.
این اسناد مربوط به سالهایی است که نگرانی از ابعاد این برنامه گسترش پیدا میکند و به بازشدنِ پروندهٔ ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد منجر میشود. روندی که حدود دو دههٔ بعد همچنان سرفصل اصلی روابط ایران با جامعه بینالمللی را شکل میدهد.
سه سندی که حالا منتشر شده متن گفتوگوهای خصوصی ولادیمیر پوتین و جورج دبلیو بوش، روسای جمهوری روسیه و آمریکا در سالهای ۱۳۸۰، ۱۳۸۴ و ۱۳۸۷ است.
دو رهبر از همان ابتدا درباره تهدید برنامه هستهای ایران توافق دارند و در اولین گفتوگوی این دو در کاخ بردو در اسلوونی است که ولادیمیر پوتین میگوید به نظر او ایران در پی ساخت سلاح هستهای است.
در یکی از مهمترین این اسناد، مربوط به دیدار ۱۶ ژوئن ۲۰۰۱ در اسلوونی، پوتین خطاب به بوش میگوید: «کارشناسان ایرانی پرسشهای زیادی درباره مسائل حساس از کارشناسان ما میپرسند. تردیدی نیست که آنها خواهان سلاح هستهای هستند. به افرادمان گفتهام چنین اطلاعاتی را در اختیارشان نگذارند.» این جمله، صریحترین ارزیابی ثبتشده از نگاه رهبر کرملین به نیت هستهای جمهوری اسلامی در اوایل دهه ۲۰۰۰ به شمار میرود.
پوتین در همین گفتوگو تاکید کرده است که مسکو انتقال فناوری موشکی به ایران را محدود خواهد کرد و هشدار داده برخی افراد و شبکهها در پی کسب سود مالی از همکاریهای حساس با تهران هستند. او همچنین از بوش پرسیده بود آیا آمریکا در مسیر عادیسازی روابط با ایران حرکت میکند؛ موضوعی که بوش و کاندولیزا رایس، مشاور امنیت ملی وقت، آن را رد کرده و «شایعه» خواندهاند.
اسناد آرشیو امنیت ملی نشان میدهد حکومت ایران در آن مقطع یکی از محورهای اصلی گفتوگوهای راهبردی واشینگتن و مسکو بوده است. در توضیح کلی این مجموعه آمده است که این رونوشتها «شامل گفتوگوهای صریح در بالاترین سطح درباره جاهطلبیهای هستهای ایران» در کنار برنامه هستهای کره شمالی و تحولات راهبردی دیگر است.
در سند دیگری مربوط به ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۵ و دیدار پوتین و بوش در دفتر بیضیشکل کاخ سفید، تمرکز گفتوگوها بار دیگر بر عدم اشاعه تسلیحات هستهای و همکاری آمریکا و روسیه درباره ایران قرار دارد.
بر اساس متن این سند، پوتین توضیح مفصلی درباره درک روسیه از برنامه هستهای ایران، نگرانیهای مسکو و دلایل مشارکت روسیه در پروژه نیروگاه هستهای بوشهر ارائه میدهد. در همین جلسه، بوش با لحنی تند میگوید: «ما به آدمهای مذهبی افراطی با سلاح هستهای نیاز نداریم»؛ عبارتی که در متن سند بهروشنی ناظر به ایران است.
به نوشته ایران اینترنشنال؛ این اسناد همچنین از اختلافنظرهای تاکتیکی میان واشینگتن و مسکو پرده برمیدارند؛ از جمله درباره زمان ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل. پوتین هشدار داده بود که فشار زودهنگام ممکن است ایران را به مسیری مشابه کره شمالی سوق دهد، اما همزمان تاکید کرده اگر تهران قوانین بینالمللی را نقض کند، ارجاع پرونده به شورای امنیت قابل توجیه خواهد بود.
مجموعه اسناد منتشرشده نشان میدهد که در سالهای نخست پس از حملات ۱۱ سپتامبر، اگرچه روابط آمریکا و روسیه در برخی حوزهها نزدیک بود، اما ایران و برنامه هستهایاش از همان زمان بهعنوان یکی از نگرانیهای مشترک و در عین حال پیچیده در روابط دو کشور مطرح بوده است؛ نگرانیای که به گفته پوتین، ریشه در این باور داشت که تهران بهدنبال دستیابی به سلاح هستهای است، حتی اگر این هدف بهصورت علنی اعلام نمیشد.
در گزارش رسمی دیدار محدود و دونفره پوتین و بوش، که ۱۶ ژوئن ۲۰۰۱ در قلعه برنو در اسلوونی برگزار شد، ایران بهعنوان یکی از موضوعات اصلی روابط آمریکا و روسیه مطرح شده است.
بر اساس متن «یادداشت گفتوگو»، دو رییسجمهوری در این دیدار «مهمترین مسائل روابط آمریکا و روسیه» را بررسی کردند که در میان آنها بهطور مشخص از «ایران» در کنار ثبات راهبردی، پیمان موشکهای ضدبالستیک (ABM)، عدم اشاعه تسلیحات هستهای، کره شمالی و گسترش ناتو نام برده شده است.
در جریان گفتوگو، بوش بهصراحت نگرانی خود را از ایران بیان کرد و گفت: «من درباره ایران نگرانم. رسیدن سلاح به آن کشور میتواند به شما هم آسیب بزند. در حال حاضر کار زیادی از دستم برنمیآید.»
در پاسخ، ولادیمیر پوتین به روابط روسیه با ایران اشاره کرد و گفت: «در مورد دولتهای سرکش؛ ما تاریخ پیچیدهای با ایران داریم. تاریخ مهم است. میدانم شما تاریخ خواندهاید و بنابراین میدانید چقدر اهمیت دارد.»
پوتین سپس به موضوع انتقال فناوری پرداخت و اعلام کرد: «من انتقال فناوری موشکی به ایران را محدود خواهم کرد. افرادی هستند که میخواهند در این حوزهها با این کشور پول دربیاورند.»
در ادامه گفتوگو، پوتین از شایعات مربوط به عادیسازی روابط آمریکا و ایران سخن گفت و خطاب به بوش پرسید: «همچنین شنیدهام که شما در حال حرکت بهسوی عادیسازی روابط با ایران هستید؟»
بوش این موضوع را رد کرد و پاسخ داد: «این درست نیست. کنگره اکنون این موضوع را کاملاً غیرممکن کرده است.»
پس از آن، پوتین به تماسهای احتمالی غیررسمی اشاره کرد و گفت نمایندگانی از طرف دولت آمریکا با مقامهای ایرانی در تماس بودهاند؛ ادعایی که بوش و کاندولیزا رایس آن را رد کردند. رایس گفت: «چنین شایعاتی وجود دارد، اما درست نیستند.»
مهمترین بخش گفتوگو درباره ایران، به اظهارات صریح پوتین درباره برنامه هستهای این کشور مربوط میشود. او گفت: «کارشناسان ایرانی پرسشهای زیادی درباره مسائل حساس از کارشناسان ما میپرسند. هیچ تردیدی وجود ندارد که آنها خواهان دستیابی به سلاح هستهای هستند. من به افرادمان گفتهام که چنین اطلاعاتی را در اختیارشان نگذارند.»
آنچه در دیدار ۲۰۰۵ پوتین و بوش درباره ایران گفته شد
بر اساس گزارش رسمی دیدار پوتین و بوش، که ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۵ در دفتر بیضیشکل کاخ سفید برگزار شد، موضوع ایران و برنامه هستهای این کشور در کانون گفتوگوهای دو طرف قرار داشت.
طبق متن «یادداشت گفتوگو»، این نشست عمدتاً به مسائل «عدم اشاعه تسلیحات هستهای» و «همکاری آمریکا و روسیه درباره ایران و کره شمالی» اختصاص داشت. در این سند تاکید شده است که مواضع دو طرف درباره ایران بهطور قابلتوجهی به یکدیگر نزدیک بوده است.
در جریان گفتوگو، رایس، وزیر خارجه وقت آمریکا، تصریح کرد که واشینگتن و مسکو بر یک اصل اساسی توافق دارند: «هیچکس نمیخواهد ایران به سلاح هستهای دست پیدا کند و باید هر کاری انجام دهیم تا از دستیابی ایران به سلاح هستهای جلوگیری شود.»
او افزود که نگرانی اصلی آمریکا، «توانایی ایران برای غنیسازی و بازفرآوری» است و تاکید کرد رسیدن به نقطهای که ایران نتواند این فعالیتها را انجام دهد، برای جلوگیری از تبدیل برنامه هستهای به یک برنامه نظامی ضروری است. رایس همچنین گفت آمریکا گزارشهای خود درباره «ابعاد تسلیحاتی احتمالی» برنامه هستهای ایران را در اختیار طرف روسی قرار داده است. پوتین در پاسخ گفت که این گزارشها را مطالعه کرده است.
در بخش دیگری از گفتوگو، اختلافنظر درباره نحوه برخورد با ایران مطرح شد. رایس گفت روسیه معتقد است «زمان ارجاع پرونده ایران [به شورای امنیت] هنوز نرسیده»، در حالی که آمریکا تاکید دارد ایران باید بابت رفتارهای خود هزینه بپردازد. در عین حال، رایس اشاره کرد که روسها «ایدههای خلاقانهای» برای جلوگیری از دستیابی ایران به توان بومی غنیسازی دارند.
پوتین در توضیح موضع روسیه گفت نگرانی مسکو این است که ارجاع شتابزده پرونده ایران به شورای امنیت، باعث شود تهران «مسیر کره شمالی» را در پیش بگیرد. او هشدار داد اگر ایران واقعاً بهدنبال سلاح هستهای باشد و کنترل اوضاع از دست برود، پرسشهای دشواری پیش میآید؛ از جمله اینکه آیا باید به اقدام نظامی متوسل شد، چه کسی باید این کار را انجام دهد و بر اساس چه اطلاعاتی.
در پاسخ، بوش گفت نگرانی آمریکا فقط نقض قوانین بینالمللی نیست، بلکه این است که ایران با توافقهایی مانند توافق پاریس موافقت کرده و سپس از آن عقبنشینی کرده است. او گفت این رفتار ایران، اعتماد را از بین میبرد و باعث نگرانی جدی واشینگتن شده است.
در ادامه گفتوگو، موضوع گزینه نظامی نیز مطرح شد. بوش گفت: «گزینه نظامی گزینه بدی است، اما نمیتوان آن را کاملاً از روی میز برداشت.» او افزود که دستیابی ایران به سلاح هستهای، بهویژه اسرائیل را بهشدت نگران کرده و تاکید کرد که دیپلماسی باید به نتیجه برسد.
در بخش دیگری از سند، به فعالیتهای هستهای ایران اشاره شده است. بوش گفت اگر تصور شود که ایران در نطنز غنیسازی انجام میدهد، این تاسیسات میتواند یکی از اهداف بالقوه تلقی شود. پوتین در پاسخ گفت هنوز مشخص نیست آزمایشگاهها دقیقاً چه تجهیزاتی دارند و همکاری ایران با شبکههای خارجی، از جمله پاکستان، همچنان محل نگرانی است. او افزود که بنا بر اطلاعات موجود، «اورانیومی با منشأ پاکستانی در سانتریفیوژهای ایران پیدا شده است».
در پایان بخشهای مرتبط با ایران، بوش بار دیگر تاکید کرد که آمریکا «به سلاح هستهای در دست افراطگرایان مذهبی نیاز ندارد» و ایران را کشوری توصیف کرد که در آن زمان توسط چنین نیروهایی اداره میشود. پوتین نیز گفت برداشت او این است که ایران تصمیم خود را گرفته، اما ادامه گفتوگوهای تهران با سه کشور اروپایی را «نشانهای مثبت» دانست.