روزنامه تلگراف در گزارشی درباره دلیل ابتلای افراد زیادی به اوتیسم و ADHD به طور همزمان، نوشت: برخی ممکن است با بی‌تفاوتی به این موضوع نگاه کنند و آن را یک برچسب جدید دیگر در حوزه سلامت بدانند که به شرایطی نسبت داده می‌شود که تعریف دقیقی ندارد.
اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که موارد بیشتری از AuDHD – ترکیب اختلال طیف اوتیسم (ASD) و اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) – در حال شناسایی است.
گزارش شده است که بین ۵۰ تا ۷۰ درصد از افراد مبتلا به اوتیسم، هر دو وضعیت را دارند. این موضوع باعث شده AuDHD شایع‌تر از ابتلای تنها به اوتیسم یا ADHD باشد.
در ادامه با علائم هر دو اختلال – و نقاط تلاقی آن‌ها – بیشتر آشنا شوید.
AuDHD چیست؟
AuDHD یک اصطلاح پزشکی رسمی نیست، اما به‌طور فزاینده‌ای به عنوان یک واژه کوتاه و کاربردی برای بیان تجربه افرادی به کار می‌رود که همزمان با اوتیسم و ADHD تشخیص داده شده‌اند و بنابراین ویژگی‌های هر دو اختلال را به صورت هم‌پوشان دارند.
حقیقات در مورد این وضعیت هنوز در مراحل ابتدایی است و تأثیر آن بر افراد می‌تواند بسیار متفاوت باشد – به ندرت تعادل کاملی (۵۰/۵۰) بین علائم اوتیسم و ADHD وجود دارد.
داشتن اوتیسم و ADHD چه حسی دارد؟
داشتن AuDHD می‌تواند مثل زندگی کردن با دو مغز متفاوت باشد؛ حالتی که انسان را همزمان به دو جهت متضاد می‌کشد. دکتر خرم صدیق، روان‌پزشک مشاور در بنیاد NHS آکسیلس که خودش هم AuDHD دارد و کتابی به نام «توضیح AuDHD» نوشته که قرار است در سال ۲۰۲۵ منتشر شود، این‌طور توضیح می‌دهد: «مثل کشمکش بین سکوت و سروصداست؛ بین نظم و بی‌نظمی؛ بین تکرار و تازگی؛ بین احتیاط و ریسک‌پذیری.»
در حالی که اوتیسم معمولاً با تمرکز، قوانین و چالش‌های اجتماعی مرتبط است، ADHD باعث رفتارهای تکانشی، بی‌توجهی و بیش‌فعالی می‌شود (همان‌طور که در نمودار زیر نشان داده شده است)، و بنابراین داشتن هر دو می‌تواند احساسی متضاد و حتی طاقت‌فرسا ایجاد کند.
۱. قشر پیش‌پیشانی (Prefrontal Cortex)
این بخش مانند یک چهارراه عمل می‌کند که توجه، رفتار و واکنش‌های احساسی در آن با هم تلاقی می‌کنند.در افراد مبتلا به ADHD، تمرکز به‌راحتی تغییر می‌کند و از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد.
۲. دستگاه لیمبیک (Limbic System)
این بخش وظیفه تنظیم احساسات را دارد. کمبود دوپامین در دستگاه لیمبیک در افراد دارای ADHD ممکن است منجر به بی‌قراری، بی‌توجهی یا نوسانات شدید احساسی شود.
۳. گانگلیای پایه (Basal Ganglia)
این سیستم عصبی وظیفه تنظیم ارتباطات بین بخش‌های مختلف مغز را دارد. در مغز افراد مبتلا به ADHD، نوعی «اتصال کوتاه» ممکن است رخ دهد که باعث بی‌توجهی یا رفتارهای ناگهانی (تکانشی) می‌شود.
۴. سیستم فعال‌سازی مشبک (Reticular Activating System)
این بخش یک سیستم ارتباطی اصلی بین مسیرهای مختلف مغز است. کمبود دوپامین در این ناحیه می‌تواند منجر به تکانشگری (impulsivity) و بیش‌فعالی (hyperactivity) شود.
با این حال، گاهی این دو وضعیت می‌توانند به یکدیگر کمک کرده و یکدیگر را تکمیل کنند. برای مثال، ویژگی‌های ADHD می‌توانند فرد مبتلا به اوتیسم را اجتماعی‌تر کنند و ویژگی‌های اوتیسم نیز ممکن است به فرد دارای ADHD در تمرکز و توجه بیشتر کمک کنند.
دکتر صدیق می‌گوید: «من این‌طور توصیفش می‌کنم که اوتیسم مثل یک والد برای ADHD است، چون نمی‌گذارد خیلی بی‌نظم و آشفته شود.» در مقابل، «ADHD مثل یک دوست برای اوتیسم است و اجازه نمی‌دهد که بیش از حد گوشه‌گیر و منزوی بماند.»
اوتیسم و ADHD چه ارتباطی با هم دارند؟
اوتیسم و ADHD هر دو از جمله اختلالات رشدی عصبی (Neurodevelopmental) هستند. این دو برخی ویژگی‌های مشترک دارند و پیوند ژنتیکی قوی میان آن‌ها دیده شده، اما هنوز دقیقاً مشخص نیست که چگونه با هم مرتبط هستند. برخی محققان معتقدند این دو در یک طیف از تنوع عصبی (Neurodiversity) قرار دارند که در آن علائم مختلف در زمان‌های متفاوت ظاهر می‌شوند.برخی دیگر باور دارند که در نهایت، AuDHD به‌عنوان یک تشخیص مستقل شناخته خواهد شد.
دکتر فلور-میشل کویفه، روان‌شناس بالینی متخصص در زمینه اوتیسم و ADHD می‌گوید: «هرچه بیشتر در این زمینه کار می‌کنم و مراجعین بیشتری می‌بینم، بیشتر به این نتیجه می‌رسم که AuDHD صرفاً جمع اوتیسم و ADHD نیست – بلکه چالش‌های منحصربهفرد خودش را دارد.»
ویژگی‌های رایج در AuDHD
ترکیبی از ویژگی‌های اختلال طیف اوتیسم (ASD) و ADHD در AuDHD دیده می‌شود. البته همه افراد همه این علائم را ندارند. دکتر صدیق می‌گوید: «در برخی افراد، ویژگی‌های اوتیسم بیشتر برجسته‌تر است و در برخی دیگر، ADHD غالب‌تر.»
ویژگی‌های AuDHD شامل موارد زیر است:
۱. چالش‌های اجتماعی
دکتر کویفه می‌گوید: «معمولاً می‌بینیم که افراد مبتلا به ADHD از تعاملات اجتماعی انرژی می‌گیرند، اما کسانی که AuDHD دارند ممکن است با چالش‌های اجتماعی شبیه به اوتیسم روبه‌رو شوند.»
این چالش‌ها می‌توانند شامل مواردی چون بی‌فیلتر حرف زدن و گفتن ناگهانی چیزها؛ تمایل شدید به حضور در موقعیت‌های اجتماعی اما ناتوانی در درک دیگران؛ یا زود خسته و غرق شدن در جمع، ولی سخت بودنِ آرام گرفتن و بازیابی انرژی باشد.
۲. بی‌توجهی و تمرکز شدید (Hyperfocus)
برخی افراد ممکن است در تمرکز بر موضوعاتی که برایشان جذاب نیستند مشکل داشته باشند، اما در عوض روی علایق خاص یا تحت فشار ضرب‌العجل، تمرکز بسیار شدید نشان دهند.
۳. تفاوت‌های حسی
ممکن است افراد نسبت به محرک‌های حسی مثل صدا، نور یا لمس، بیش‌ازحد حساس یا کم‌حساس باشند. همچنین ممکن است با برخی غذاها یا بوهای قوی مشکل داشته باشند.
۴. تکانشگری (Impulsivity)
دکتر صدیق می‌گوید: «تکانشگری می‌تواند ناشی از تمایل ADHD به تحریک‌پذیری باشد یا ناشی از ناامیدی اوتیسم وقتی اتفاقی در زمان خاصی رخ نمی‌دهد.» این حالت می‌تواند منجر به مشکلات در روابط و رفتارهای اعتیادآور نسبت به مواد مخدر، الکل، غذا، بازی‌های رایانه‌ای یا قمار شود.
۵. حرکات تکراری و بی‌قراری (Stimming and Fidgeting)
بی‌قراری، حرکات یا صداهای تکراری (Stimming) و تیک‌های کلامی می‌توانند ناشی از بی‌قراری ADHD یا تلاش فرد اوتیستیک برای آرام کردن خود باشند.
۶. تنظیم احساسات (Emotional Regulation)
مشکلات در تنظیم احساسات می‌تواند منجر به انفجارهای عاطفی شود. دکتر کویفه می‌گوید: «اغلب اوتیسم و ADHD افراد را به دو جهت متضاد می‌کشند و آن‌ها تلاش می‌کنند در درون خودشان این وضعیت را مدیریت کنند، که این می‌تواند بسیار فرساینده باشد. آن‌ها ممکن است زمان زیادی را صرف "نقاب زدن" و رفتار طبق آنچه فکر می‌کنند باید انجام دهند بکنند، در حالی‌که خود واقعی‌شان را پنهان می‌کنند، و این موضوع می‌تواند سلامت روان آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.»
تأثیر AuDHD بر زندگی روزمره
دکتر فلور-میشل کویفه می‌گوید: «من الگوهایی از کار کردن بیش از حد می‌بینم که می‌تواند به مشکلات در روابط، بیماری‌های جسمی و اضطراب شدید منجر شود. بسیاری از بزرگسالانی که من ارزیابی می‌کنم افراد موفقی هستند، اما این موفقیت بهای سنگینی برایشان داشته است.»
خطر بیشتر اختلالات روانی
افراد مبتلا به اوتیسم یا ADHD یا هر دو، از نظر آماری بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی هستند. این مسئله اغلب ناشی از احساس شرم یا نداشتن اعتمادبه‌نفس به دلیل زندگی با این وضعیت است.
دکتر صدیق می‌گوید: «AuDHD و ADHD می‌توانند بار روانی سنگین‌تری نسبت به اوتیسم داشته باشند، چون در اوتیسم، اغلب فرد خودش انتخاب می‌کند که وارد تعاملات اجتماعی نشود.
اما در AuDHD معمولاً فرد تمایل زیادی به تعامل اجتماعی دارد و همین باعث وارد شدن به یک چرخه معیوب از کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس می‌شود.»
آیا با افزایش سن بهتر می‌شود؟
«به‌نظر می‌رسد که با بالا رفتن سن، اوضاع کمی راحت‌تر می‌شود، چون بزرگسالان راه‌هایی برای کنار آمدن با شرایط پیدا می‌کنند، چه این راه‌ها مفید باشند و چه ناکارآمد.
نکته شگفت‌انگیز این است که وقتی AuDHD را در بیشتر افراد درمان می‌کنیم، افسردگی و اضطراب آن‌ها هم بهبود پیدا می‌کند.»
تشخیص- چه گزینه‌هایی وجود دارد؟
دریافت تشخیص رسمی از طریق سیستم NHS (در بریتانیا) فرآیندی زمان‌بر است، زیرا لیست‌های انتظار برای ارزیابی اوتیسم و ADHD طولانی هستند و این دو سرویس معمولاً از هم جدا هستند؛ بنابراین اغلب نیاز است دو متخصص مختلف را ببینید: روان‌پزشک یا روان‌شناسی که در یکی از این دو زمینه تخصص دارد، یا بهتر از آن، در هر دو. تشخیص AuDHD نیز دشوار است و نیاز به صرف زمان زیادی با بیمار برای تشخیص دقیق علائم دارد.
دکتر صدیق می‌گوید: «ما می‌بینیم که بسیاری از بیماران از این مرکز به آن مرکز رفته‌اند، بد مدیریت شده‌اند و تشخیص‌های متفاوتی دریافت کرده‌اند. نکته خوب این است که اغلب این افراد خودشان هم تحقیقات کرده‌اند و نه همه آن‌ها صرفاً از طریق تیک‌تاک اطلاعات گرفته‌اند.»
اگر تصمیم دارید به‌صورت خصوصی تشخیص بگیرید، متخصصان توصیه می‌کنند که سراغ کسی بروید که در هر دو زمینه اوتیسم و ADHD تجربه و دانش دارد.
دکتر کویفه می‌گوید: «من مردم را تشویق می‌کنم که درباره این وضعیت مطالعه کنند، از افراد نورودیورجنت (دارای تفاوت‌های عصبی) اطلاعات بگیرند و ارزیابی را نزد کسی انجام دهند که آموزش هر دو اختلال را دیده باشد. ما به‌عنوان درمانگر باید به‌طور روتین هر دو اختلال را بررسی کنیم. اغلب افراد، پس از دریافت تشخیص ADHD، متوجه می‌شوند که علائم اوتیسم نیز در آن‌ها وجود دارد.»
مدیریت AuDHD در زندگی روزمره
مدیریت AuDHD یعنی رسیدگی به هر دو اختلال ADHD و ASD.. کارشناسان می‌گویند: «شناخت بهتر خود، درک نقاط قوت و چالش‌های منحصربهفرد و داشتن استراتژی‌های مناسب، کلید مدیریت بهتر زندگی با AuDHD است. ارزیابی رسمی می‌تواند به شناسایی این نیازها کمک کند.
دکتر صدیق می‌گوید: «مغز افراد نورودیورجنت (دارای تنوع عصبی) متفاوت است؛ آن‌ها نوآور هستند، می‌توانند با بحران‌ها روبه‌رو شوند و راه‌حل‌های نوینی برای مشکلات قدیمی ارائه دهند. اما آن‌ها در دنیایی نوروتیپیکال (نرمال‌سازی‌شده) زندگی می‌کنند، پس باید استراتژی‌های متفاوتی برای خودشان بسازند. زمانی که بینش پیدا می‌کنند، می‌توانند آن استراتژی‌ها را پیاده کنند. اگر در محیط مناسب قرار بگیرند، شکوفا خواهند شد.»
سبک زندگی سالم نیز مهم است
«سبک زندگی سالم هم اهمیت زیادی دارد. داشتن پایه‌ای سالم شامل تغذیه خوب، خواب کافی و ورزش، به افراد کمک می‌کند تا احساس آرامش و تعادل داشته باشند.
افرادی را پیدا کنید که شما را همان‌طور که هستید می‌پذیرند. ما از طریق پژوهش‌ها می‌دانیم که وقتی افراد نقش بازی می‌کنند و نمی‌توانند خودِ واقعی‌شان باشند، این موضوع می‌تواند به مشکلات روانی منجر شود.»
گزینه‌های درمانی – دارو و روش‌های دیگر
برای ADHD چندین درمان دارویی محرک مؤثر وجود دارد، مانند «ریتالین» و «الوانسه». یافتن دوز و داروی مناسب ممکن است نیازمند آزمون و خطا باشد و برخی تحقیقات نشان می‌دهند که داروهای محرک ممکن است برای افراد مبتلا به AuDHD کمتر مؤثر باشند. برای اوتیسم دارویی برای درمان مستقیم وجود ندارد، اما برخی راهکارها می‌توانند کمک‌کننده باشند، از جمله:
* آگاهی از «تحریک‌پذیری حسی» و استفاده از ابزارهایی مثل«هدفون ضد صدا» یا درخواست میز ساکت
* استفاده از «رفتاردرمانی شناختی (CBT)» که نوعی گفت‌وگو درمانی است
* یافتن جامعه حمایتی از افرادی با شرایط مشابه «انجمن ملی اوتیسم (National Autistic Society)» و «بنیاد ADHD (ADHD Foundation)» مکان‌های مناسبی برای شروع هستند
* «مربی‌گری ADHD» می‌تواند برای افراد AuDHD بسیار مفید باشد. خیریه «ADHD UK» فهرستی از مربیان در این زمینه ارائه می‌دهد.
* در برخی موارد، برای اختلالات همراه مانند «اضطراب یا افسردگی» ممکن است داروهای ضدافسردگی تجویز شود.
پرسش‌های متداول درباره AuDHD
- چقدر AuDHD شایع است؟
هیچ داده دقیقی درباره AuDHD وجود ندارد، اما تحقیقات تخمین می‌زنند که دست‌کم ۵۰ تا ۷۰ درصد از افراد مبتلا به اوتیسم یا ADHD همزمان علائم اختلال دیگر را هم دارند.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که در بریتانیا دست‌کم ۱.۲ میلیون فرد اوتیستیک زندگی می‌کنند. بنیاد ADHD UK تخمین می‌زند که حدود ۱.۹ میلیون نفر در بریتانیا مبتلا به ADHD هستند،هرچند به دلیل لیست‌های انتظار طولانی، این تعداد احتمالاً خیلی بیشتر است.
- آیا AuDHD یک ناتوانی (disability) محسوب می‌شود؟
از نظر قانونی، هم ADHD و هم اوتیسم (ASD) می‌توانند به‌عنوان ناتوانی (disability) شناخته شوند، اما فقط در صورتی که تأثیر منفی «قابل‌توجه» و «بلندمدت» بر توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزمره داشته باشند. در عمل، بسیاری از افراد آن را ناتوانی نمی‌دانند و کارشناسان ترجیح می‌دهند روی نقاط قوت آن تمرکز کنند، مثل خلاقیت و توانایی در حل مسئله.
دکتر صدیق می‌گوید: «این وضعیت می‌تواند بین یک "شرایط" و یک "اختلال" در نوسان باشد و زمانی تبدیل به اختلال می‌شود که واقعاً بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد اثر منفی بگذارد.»