به گزارش آیندگان؛ انتشار مواضع جدید از سوی فرزندان و نزدیکان نسل نخست جمهوری اسلامی، نشانهای از یک چرخش فکری کمسابقه در درون ساختار قدرت ایران است؛ چرخشی که مستقیماً در برابر دکترین سنتی «مقاومت» قرار میگیرد و خواستار بازتنظیم روابط تهران با جهان - از آمریکا تا عربستان - شده است.
چهره محوری این موج تازه، حمزه صفوی، استاد دانشگاه تهران و پسر سردار یحیی رحیم صفوی، فرمانده پیشین سپاه و مشاور علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی است.
حمزه صفوی آشکارا به روزنامه بریتانیایی فایننشال تایمز میگوید جمهوری اسلامی باید تصمیم بگیرد «چالشگر نظام جهانی باشد یا بخشی از آن». او، با اشاره به جنگ ۱۲روزه اسرائیل علیه ایران در ژوئن، معتقد است ادامه دشمنی ایدئولوژیک با آمریکا و اسرائیل هزینهای دارد که کشور دیگر توان پرداخت آن را ندارد.
صفوی حتی پیشنهاد داده ایران میتواند از طرح عربستان برای راهحل دو دولتی حمایت کند؛ موضعی که در نظریه میتواند به رسمیت شناختن اسرائیل در آینده منجر شود، هرچند او تأکید میکند چنین چیزی تحت رهبری کنونی ممکن نیست.
در کنار او، فائزه هاشمی، دختر اکبر هاشمی رفسنجانی، یکی از بنیانگذاران جمهوری اسلامی و رئیس جمهور سابق و رییس پیشین مجمع تشخیص مصلحت نظام، خواستار برقراری فوری روابط دیپلماتیک با آمریکا و حرکت تدریجی بهسوی سیستمی سکولار شده است. او میگوید بسیاری از چهرههای درون نظام در محافل خصوصی با او همنظرند، «اما جرئت بیان علنی ندارند».
به نوشته فایننشتال تایمز، این دیدگاههای نامتعارف بازتاب نزاع بزرگتری در ساختار قدرت است؛ نزاعی که بر سر دوران پس از آیتالله خامنهای شکل گرفته. تحلیلگران میگویند رقابتها برای «روز پس از رهبر» اکنون آغاز شده و ایدههای اصلاحی بیش از آنکه برای امروز باشد، برای آینده طراحی شده است.
در حالی که جامعه ۹۰ میلیونی ایران زیر فشار اقتصادی شدید و بحرانهای زیستی و زیست محیطی است، این نسل تازه از وارثان انقلاب میگوید خواست عمومی روشن است؛ «ایران باید یک کشور عادی شود که با جهان تعامل کند.»
در ادامه ترجمه کامل گزارش نجمه بزرگمهر که با تیتر اصلی «Scions of Iran’s revolution call for reset with the world» روز ۲۶ نوامبر ۲۰۲۵ در فایننشال تایمز منتشر شده را بخوانید؛
حمزه صفوی، استاد آرامگفتار مطالعات خاورمیانه در دانشگاه تهران، در میان روشنفکران ایرانی که خواستار بازنگری بنیادی در چگونگی تعامل جمهوری اسلامی با جهان هستند، چهرهای ناشناخته نیست.
اما آنچه غیرمنتظرهتر است این است که این استاد ۴۴ ساله، پسر سردار سرلشکر یحیی رحیم صفوی ـ مشاور ارشد نظامی رهبر جمهوری اسلامی و فرمانده پیشین سپاه پاسداران ـ است.
از نوههای بنیانگذار جمهوری اسلامی آیتالله روحالله خمینی تا فرزندان رؤسای جمهور پیشین، ابراز دیدگاههای غیرمتعارف از سوی فرزندان چهرههای وفادار به نظام امر بیسابقهای نیست.
اما مواضع صفوی، که در رسانههای ایران به طور گسترده بازتاب یافته، نشاندهنده بحث بزرگتری است که نهفقط در فضای عمومی، بلکه در محافل سیاسی نزدیک به قدرت نیز جریان دارد؛ جایی که شمار روبهرشدی از عملگرایان خواستار تغییرات گسترده هستند.
پس از جنگ ۱۲ روزه، ایدئولوژی ضدآمریکایی و ضداسرائیلی باید تعدیل شود
صفوی با اشاره به جنگ ۱۲ روزهای که اسرائیل در ماه ژوئن علیه ایران آغاز کرد، میگوید جمهوری اسلامی باید اصول سختگیرانه ایدئولوژیک خود ـ بهویژه دشمنی با آمریکا و اسرائیل ـ را تعدیل کند تا از بروز درگیریهای بعدی جلوگیری شود.
او در دفتر کارش به فایننشال تایمز گفت: «ایران باید تصمیم بگیرد که میخواهد نیرویی چالشگر یا حامی امنیت منطقه و نظم جهانی باشد.»
او چین را مثال زد: کشوری که «با وجود انتقاد از آمریکا و داشتن نگاه تجدیدنظرطلبانه، همچنان در چارچوب قوانین بینالمللی عمل میکند.»
مواضعی فراتر از اصلاحطلبان رسمی
دیدگاههای صفوی، از مواضع چهرههای اصلاحطلب رسمی مانند رئیسجمهور مسعود پزشکیان نیز فراتر میرود. پزشکیان خواهان ازسرگیری مذاکرات هستهای با آمریکا حتی در میانه درگیریهای منطقهای بوده است، هرچند همچنان اسرائیل را «غاصب» میخواند.
اما صفوی تنها چهره نسل انقلاب نیست که از بازنگری اساسی سخن میگوید.
فائزه هاشمی: نخست باید روابط با آمریکا را احیا کنیم
فائزه هاشمی ـ نماینده پیشین مجلس و دختر اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیسجمهور فقید ـ نیز خواستار اصلاحات عمده، از جمله ازسرگیری روابط دیپلماتیک با آمریکا، است.
او در گفتوگو با خبرنگار FT در آپارتمانش گفت: «بهنظر من اول باید روابط دیپلماتیک با آمریکا را برقرار کنیم و سپس درباره اختلافات مذاکره کنیم و منافع ملی را مثل هر کشور دیگری دنبال کنیم.»
او افزود: «ایران ideally باید به سمت یک نظام سکولار حرکت کند؛ حتی اگر اکنون قابل دسترس نباشد، باید گامهایی جدی برای تغییرات اساسی برداریم.»
بحثبرانگیزترین پیشنهاد: گشودن در بهروی راهحل دو دولتی
در میان دیدگاهها، جنجالیترین شاید این باشد؛ پیشنهاد اینکه ایران باید آمادگی حمایت از راهحل دو دولتی برای مناقشه اسرائیل و فلسطین را داشته باشد — موضعی که در نظریه میتواند به رسمیت شناختن اسرائیل منتهی شود.
صفوی تأکید کرد اگر تصمیمگیر بود، به طرح سعودی میپیوست: «اگر من تصمیمگیر بودم، به طرح عربستان ملحق میشدم که شناسایی اسرائیل را مشروط به پذیرش راهحل دو دولتی بر اساس مرزهای ۱۹۶۷ کرده است.»
صفوی گفت این به معنی بهرسمیتشناختن اسرائیل از سوی ایران نیست، اما نشان میدهد ایران قصد زیر پا گذاشتن نظم بینالمللی را ندارد.
صفوی گفت: «در کوتاهمدت ایران نمیتواند اسرائیل را به رسمیت بشناسد، چون بخشی از هویت جمهوری اسلامی است. در بلندمدت، هیچکس نمیداند. اما تحت رهبری آیتالله خامنهای این امر ناممکن است.»
حمایت از گروههای نیابتی؛ «قابل دفاع» اما مشکلساز برای روابط منطقهای
او گفت حمایت ایران از نیروهای نیابتی شیعه مانند حزبالله ذاتاً غلط نیست، اما «وقتی کشورهای عربی آن را بهعنوان سلطهطلبی شیعی درک کردند، به مشکل تبدیل شد.»
صفوی تأکید کرد ایران باید با کشورهای منطقه وارد گفتوگو شود تا نشان دهد این نیروها برای «مهار اسرائیل» هستند، نه تهدید منافع مشترک.
فرهنگ اعتراض: از حسن خمینی تا منتقدان درونساختار
این دیدگاههای متفاوت بازتابی است از فرهنگ ریشهدار اعتراض و انتقاد در ایران، با وجود ساختار اقتدارگرا.
حسن خمینی، نوه بنیانگذار نظام، پیشتر با اصلاحطلبان همراه بوده، در حالی که برادرش علی بیشتر به اصولگرایان نزدیک است.
حسن یونسی، وکیل و فرزند وزیر اطلاعات پیشین، هرچند وفادار به نظام است، اما آشکارا سیاستها و حتی احکام قضایی را نقد میکند. او اخیراً هشدار داد که جمهوری اسلامی در خطر تبدیلشدن به «یادآور نظامهای توتالیتر کمونیستی» است.
اما سقف تحمل مشخص است: هاشمی دو بار بهدلیل دیدگاههای جنجالیاش زندانی شده و هیچ نشانهای وجود ندارد که رهبر یا فرماندهان باسابقه سپاه حاضر باشند به تغییرات مدنظر این چهرهها تن بدهند.
یک تحلیلگر اصلاحطلب میگوید: «تمام رقابتهای قدرت در ایران برای آن روز است؛ سیاستمداران از همین حالا صف کشیدهاند. این پیشنهادها برای امروز نیست، برای فرداست.»
نگرانی مردم: ایران گروگان تقابلهای ایدئولوژیک
صفوی بر لزوم حکمرانی فراگیرتر، مبارزه با فساد ـ بهویژه فساد ناشی از دورزدن تحریمهای آمریکا ـ و افزایش آزادیها تأکید میکند.
اما بسیاری از ایرانیان نگراناند که آینده کشور در یک تقابل بیپایان ایدئولوژیک با قدرتهای جهانی و منطقهای قربانی میشود؛ تقابلی که بهای آن، سختیهای اقتصادی برای جمعیت ۹۰ میلیونی ایران است.
فائزه هاشمی میگوید: «اکثریت جامعه میخواهند ایران کشوری عادی باشد که در نظم جهانی ادغام شده است.»
او تأکید کرد بسیاری از چهرههای درون نظام، از اصلاحطلب تا اصولگرا و حتی برخی تندروها، همین نظرات را در محافل خصوصی تکرار میکنند «حتی اگر جرئت بیان علنی آن را نداشته باشند.»
