به گزارش آیندگان؛ طرح بیست‌ماده‌ای ترامپ شامل بازگرداندن گروگان‌های اسرائیلی، آزادی دو هزار زندانی فلسطینی، خروج تدریجی ارتش اسرائیل، خلع سلاح حماس و مسیر نامشخصی به سوی دولت فلسطینی است. اما جزئیاتی چون جدول زمانی، نقشه عقب‌نشینی یا نیروی بین‌المللی مشخص نشده است. هم‌زمان، تنها در ۲۴ ساعت نخست پس از اعلام طرح، ده‌ها فلسطینی کشته شدند.
حماس «مشروط» به مذاکره ابراز تمایل کرده اما ناظران معتقدند نه اسرائیل و نه حماس تمایلی واقعی به پایان جنگ ندارند. دانیل لوی این طرح را فاقد «جزئیات اجرایی» دانسته و دیپلمات‌هایی چون دنیل کورتزر آن را صرفاً نمایش سیاسی خوانده‌اند. به گفته جرمی بن‌عامی، حماس آن را «تسلیم مذاکره‌شده» خواهد دید.
نتانیاهو در کاخ سفید از طرح استقبال کرد، هرچند سه روز قبل در سازمان ملل به شدت علیه دولت‌های غربی به‌خاطر شناسایی کشور فلسطین تاخته بود. تحلیلگران معتقدند او می‌تواند هر واکنش حماس را به یک «نه» تبدیل کند؛ امری که برایش «طلای سیاسی» است.
به نوشته رابین رایت در برای نیویورکر این در حالی است که حمایت افکار عمومی آمریکا از اسرائیل به پایین‌ترین سطح دهه‌های اخیر رسیده و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اکثریت مردم با کمک بیشتر به اسرائیل مخالف‌اند.
در پس‌زمینه، ایران و تحریم‌های تازه اسنپ‌بک، و نیز جاه‌طلبی ترامپ برای جایزه نوبل صلح، سایه‌ای سنگین بر سر این ابتکار انداخته‌اند.
در ادامه مقاله رابین رایت که با تیتر اصلی «Is Donald Trump’s Sweeping Gaza Peace Plan Really Viable» روز یک اکتبر ۲۰۲۵ در نیویورکر منتشر شده است را بخوانید؛
حتی برای مردی که به اغراق‌گویی شهرت دارد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، این هفته با اعلام طرح جدید صلح خاورمیانه، چنان به آسمان پرواز کرد که آن را «شاید یکی از بزرگ‌ترین روزهای تاریخ تمدن» خواند. این برنامه بیست ماده‌ای، با جاه‌طلبی ـ و البته با ابهام ـ طراحی شده تا به جنگ نزدیک به دو ساله غزه پایان دهد؛ همه گروگان‌ها، چه زنده و چه مرده، بازگردانده شوند؛ کمیته‌ای برای اداره غزه ایجاد شود؛ حماس خلع سلاح شود؛ و در نهایت «هر گونه خطری در منطقه از بین برود».
این طرح خواستار خروج تدریجی نیروهای اسرائیلی از غزه است، اما به آنها اجازه می‌دهد تا زمانی که «تهدید تروریستی احیاشده‌ای» وجود نداشته باشد، یک «محیط امنیتی» نامشخص را حفظ کنند. ترامپ روز دوشنبه در سخنرانی نیم‌ساعته‌ای در سالن شرقی کاخ سفید گفت: «این ابدیت است. این برای همیشه است.»
آه، و ضمناً، ترامپ فاش کرد که او ریاست یک «هیئت بین‌المللی صلح» جدید را برای نظارت بر اجرای این طرح بر عهده خواهد گرفت. او گفت: «به درخواست من نیست، باور کنید. من خیلی گرفتارم، اما باید مطمئن شویم این طرح جواب می‌دهد.» ترامپ ادعا کرد هیچ رهبر دیگری در طول هزاران سال تاریخ خاورمیانه نتوانسته صلح دائمی برقرار کند. اما او توانسته است.
توصیف ترامپ از شغل جدیدش به عنوان «رئیس هیئت‌مدیره»، یادآور تاکید قبلی او در اوایل سال جاری بود که غزه باید به «ریویرا‌ی خاورمیانه» تبدیل شود. آن اعلامیه با یک ویدئوی تولیدشده توسط هوش مصنوعی دنبال شد که یک اقامتگاه جدید ترامپ را در ساحل مدیترانه، پس از پاکسازی خرابه‌ها، به تصویر می‌کشید.
سازمان ملل تخمین می‌زند که بیش از ۹۰ درصد از همه ساختمان‌های مسکونی در غزه آسیب دیده یا ویران شده‌اند. تنها در ۲۴ ساعت نخست پس از رونمایی طرح ترامپ، ده‌ها فلسطینی کشته و بیش از صد نفر زخمی شدند، زیرا نیروهای دفاعی اسرائیل به عمق بیشتری از شهر غزه، پایتخت، پیشروی کردند. تاکنون بیش از ۶۶ هزار فلسطینی ـ حدود سه درصد جمعیت غزه ـ در این جنگ کشته شده‌اند.
دانیل لِوی، مذاکره‌کننده پیشین اسرائیلی و رئیس کنونی پروژه آمریکا/خاورمیانه، به من گفت: «اگر این موضوع قرار نبود سرنوشت این همه انسان را رقم بزند، اینکه ترامپ خودش را رئیس این هیئت صلح بنامد و [تونی] بلر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، را زیردست خود کند، چیزی در حد یک کمدی عالی بود.»
بر اساس طرح، در صورت پذیرش حماس، روند ظرف ۷۲ ساعت آغاز خواهد شد؛ با بازگرداندن گروگان‌های اسرائیلی و آزادی نزدیک به دو هزار فلسطینی زندانی در اسرائیل.
ترامپ مدعی شد که این طرح از سوی کشورهای دیگر خاورمیانه نیز تأیید شده است. او گفت: «شرکای عرب و مسلمان ما کاملاً آماده‌اند تا برای منفعت مردم غزه و کل منطقه، تعهدات خود را اجرا کنند.» او ادامه داد که به عنوان رئیس هیئت، همراه با «چند فرد بسیار باهوش» اطمینان خواهد داد که «وقت خود را صرف توافقی نکرده‌ایم که در نهایت اجرا نشود.»
در کنفرانس مطبوعاتی، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پشت تریبونی جدا ایستاده بود و ترامپ جزئیات را شرح می‌داد. آرون دیوید میلر، دیپلمات پیشین آمریکایی که با شش دولت آمریکا روی مسائل صلح خاورمیانه کار کرده، گفت: نتانیاهو «باهوشانه عمل کرد» و طرح ترامپ را در چارچوب نیازها و محدودیت‌های خود بازتعریف کرد.
حماس، چه از نظر سیاسی و چه نظامی، دستاورد چندانی جز پایان جنگی که از حمله غافلگیرکننده‌اش در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد ـ که در آن حدود ۱۲۰۰ اسرائیلی کشته و ۲۵۰ نفر گروگان گرفته شدند ـ به دست نمی‌آورد. جهاد اسلامی فلسطین، گروهی رادیکال‌تر، نیز در آن حمله مشارکت داشت، اما در این طرح صلح به‌طور مشخص نامی از آن برده نشده است.
با وجود امیدهایی که هم اسرائیلی‌ها و هم فلسطینی‌ها دارند، کارشناسان و دیپلمات‌های سابق تردیدهای بسیاری ابراز کرده‌اند. میلر گفت: «حتی اگر حماس بپذیرد، میزان چانه‌زنی، بحث و سیاست‌بازی آن‌قدر زیاد خواهد بود که هفته‌ها، اگر نه ماه‌ها، زمان خواهد برد، بی‌آنکه نتیجه روشنی داشته باشد.»
لوی افزود: «طرح ترامپ هیچ جزئیاتی ندارد»؛ نه زمان‌بندی‌ای فراتر از ۷۲ ساعت نخست، نه نقشه‌هایی برای عقب‌نشینی اسرائیل، و نه جزئیات ورود یک نیروی بین‌المللی تثبیت‌کننده همان‌طور که قید شده است. او گفت: «نتانیاهو به‌درستی فرض خواهد کرد که فضای مانور زیادی دارد تا با یک “بله” اولیه اسرائیل، در مذاکرات دقیق‌تر، مسیر را به سمت تأخیر و انحراف بکشاند.»
دنیل کورتزر، سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل و استاد دانشگاه پرینستون، که در بسیاری از ابتکارهای صلح گذشته دخیل بوده، گفت که نه اسرائیل و نه حماس علاقه‌ای به پایان جنگ ندارند. او افزود ترامپ آشکارا «عاشق» درام این اعلامیه است، اما نمی‌فهمد که طرح او موضوع دیدگاه‌های کاملاً متضاد درباره جزئیات و مذاکرات طولانی‌مدت خواهد بود. کورتزر گفت: اختلافات همچنان «عمیق» است.
جرمی بن‌عامی، رئیس سازمان «جی‌استریت» در واشنگتن، گفت که حماس احتمالاً این طرح را نوعی «تسلیم مذاکره‌شده» خواهد دید. ترامپ نیز توضیح داد که اگر حماس آن را رد کند یا خواستار تغییر شود، به نتانیاهو اجازه خواهد داد هر کاری لازم است برای «اتمام کار» انجام دهد. کورتزر یادآور شد که این وضعیت «طلای سیاسی» برای نخست‌وزیر اسرائیل است، «زیرا او می‌تواند هر واکنش حماس را به یک “نه” تبدیل کند.»
قابل توجه است که ترامپ و نتانیاهو در پایان کنفرانس مطبوعاتی به هیچ سؤالی پاسخ ندادند. ترامپ گفت: «ما منتظر امضاها و تأییدهای بسیاری از کشورهای مختلف درگیر هستیم.»
طرح هیچ اشاره‌ای به کرانه باختری ندارد، جایی که بیش از ۲.۵ میلیون فلسطینی زندگی می‌کنند و شهرک‌های اسرائیلی با حمایت متحدان افراطی راست‌گرای نتانیاهو، روزبه‌روز به اراضی فلسطینی تجاوز بیشتری می‌کنند. با این حال، تشکیلات خودگردان فلسطین از طرح ترامپ حمایت کرده و وعده داده اصلاحات داخلی انجام دهد تا زمینه را برای یک «دولت فلسطینی مدرن، دموکراتیک و غیرنظامی» فراهم کند؛ دولتی که انتخابات جدید برگزار کند و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت را ممکن سازد.
این وعده‌ها البته در طرح‌های صلح پیشین هم داده شده، اما تاثیر چندانی نداشته است. تشکیلات همچنین تعهد کرده که پرداخت‌های مالی به خانواده‌های کسانی که در درگیری با اسرائیل کشته یا بازداشت می‌شوند را متوقف کند.
حضور مؤدبانه نتانیاهو در کاخ سفید روز دوشنبه، تضادی چشمگیر با سخنرانی او تنها سه روز پیش در سازمان ملل داشت؛ جایی که اکثر هیأت‌ها در اعتراض سالن مجمع عمومی را ترک کردند. او در آن نطق طولانی، به بریتانیا، فرانسه، کانادا و استرالیا حمله کرد، زیرا آنها به رسمیت شناختن کشور فلسطین را اعلام کرده بودند.
این چهار کشور، متحدان قدیمی اسرائیل، تازه به بیش از ۱۵۰ عضو دیگر سازمان ملل پیوسته بودند که از راه‌حل دو کشوری حمایت می‌کنند. نتانیاهو همه آنها را «رهبرانی ضعیف‌النفس که شرارت را راضی می‌کنند» خواند.
او خطاب به آنها گفت: «شگفت‌آور است که وقتی ما با تروریست‌هایی که بسیاری از شهروندان شما را کشتند می‌جنگیم، شما با ما می‌جنگید. ما را محکوم می‌کنید. علیه ما تحریم می‌گذارید. و جنگ سیاسی و حقوقی به راه می‌اندازید.» پیام او این بود که «کشتن یهودیان سود دارد.» او متعهد شد که اسرائیل اجازه نخواهد داد «یک دولت ترور را به زور در حلق ما فرو کنید.»
با این حال، نتانیاهو روز دوشنبه از طرح ترامپ استقبال کرد؛ طرحی که خواستار «مسیر قابل اعتمادی به سوی تعیین سرنوشت و تشکیل کشور فلسطین است، که ما آن را به‌عنوان آرزوی مردم فلسطین به رسمیت می‌شناسیم»،
البته بدون جدول زمانی یا ضرب‌الاجل. او در کنار ترامپ گفت: «ما قرار است امکاناتی را بگشاییم که هیچ‌کس حتی خوابش را هم نمی‌دید.» بن‌عامی به من گفت، نخست‌وزیر احتمالاً فعلاً با ترامپ همراهی می‌کند، همان‌طور که با دولت‌های دیگر کرده است.
او افزود: «اگر یک چیز ثابت در سی سال تعامل آمریکا با نتانیاهو وجود داشته باشد، این است که هیچ چیز نهایی نیست، هیچ چیز را نمی‌توان به ظاهر پذیرفت.»
تقریباً مسلم است که نتانیاهو از کاهش حمایت افکار عمومی آمریکا از اسرائیل آگاه است. در نظرسنجی دانشگاه کوینی‌پیاک که هفته گذشته منتشر شد، ۴۷ درصد پاسخ‌دهندگان گفتند حمایت از اسرائیل در راستای منافع ملی آمریکاست ـ اما این رقم نسبت به ۶۹ درصد پس از حملات ۷ اکتبر کاهش چشمگیری یافته است. در همان نظرسنجی: تنها ۲۱ درصد آمریکایی‌ها دیدگاه مثبتی نسبت به نتانیاهو دارند.
یک نظرسنجی تازه دیگر، توسط روزنامه تایمز و دانشگاه سینا، نشان داد که برای نخستین بار، آمریکایی‌های بیشتری طرف فلسطینی‌ها هستند تا اسرائیل. همچنین اکثریت، با ارسال کمک‌های بیشتر به اسرائیل مخالف‌اند.
بزرگ‌ترین پرسش بلندمدت برای اسرائیل این است که ایران چه خواهد کرد؛ دو کشور در ژوئن وارد جنگی دوازده‌روزه شدند که در آن اسرائیل فرماندهان ارشد نظامی و متخصصان هسته‌ای ایران را ترور کرد. آمریکا هم به سه مرکز اصلی هسته‌ای ایران حمله هوایی کرد.
ترامپ در کنفرانس مطبوعاتی پرسید آیا ایران ممکن است به دیگر کشورهای مسلمان برای پذیرش طرح صلح غزه بپیوندد. او به خبرنگاران گفت: «امیدواریم بتوانیم با ایران کنار بیاییم. فکر می‌کنم آنها آماده پذیرش باشند. واقعاً باور دارم.»
چنین احتمالی اما بسیار بعید به نظر می‌رسید. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در سخنرانی هفته گذشته خود در مجمع عمومی سازمان ملل، «تهاجم وحشیانه» اسرائیل و آمریکا را در جریان جنگ دوازده‌روزه محکوم کرد و آن را «نقض آشکار» قوانین بین‌المللی در آستانه دیپلماسی برنامه‌ریزی‌شده تهران و واشنگتن خواند.
او جداگانه از بریتانیا، فرانسه و آلمان به‌خاطر فعال‌سازی مکانیزم موسوم به «اسنپ‌بک» به دلیل ناتوانی تهران در مصالحه بر سر برنامه هسته‌ای، انتقاد کرد. این تحریم‌ها بخش‌های نفت و بانکی ایران را بیش از پیش فلج خواهد کرد و اعضای سازمان ملل را ملزم می‌کند دارایی‌های خارجی ایران را مسدود کنند، قراردادهای تسلیحاتی را خاتمه دهند و منابع درآمدی اصلی کشور را قطع کنند.
پزشکیان در نشستی با رسانه‌ها و کارشناسان اندیشکده‌ها، روز جمعه مدعی شد که اسرائیل و آمریکا قصد داشتند «حکومت» ایران را سرنگون کنند. او گفت: «آنها فکر کردند بعد از چند ترور و بمباران، مردم به خیابان‌ها می‌آیند و همه چیز تمام می‌شود.» پزشکیان اصرار داشت که فتوایی از آیت‌الله علی خامنه‌ای سال‌ها پیش ساخت بمب هسته‌ای را ممنوع کرده است. او گفت: «ما طبق دین خود اجازه نداریم تأسیسات ساخت سلاح هسته‌ای ایجاد کنیم. اگر دنبال سلاح بودیم، تا حالا به آن دست یافته بودیم.»
با این حال، در ماه ژوئیه، تهران قانونی تصویب کرد که همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تعلیق می‌کند. دو هفته پیش نیز، نامه‌ای عمومی از سوی ۷۱ نماینده مجلس، حدود یک‌چهارم نمایندگان، منتشر شد که استدلال می‌کرد فتوای خامنه‌ای فقط استفاده از سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده، اما ساخت یا ذخیره آن به عنوان بازدارنده را ممنوع نکرده است.
تحریم‌های اسنپ‌بک علیه ایران صبح یکشنبه اجرایی شدند. آنها پایان رسمی مذاکرات طاقت‌فرسایی را رقم زدند که دولت اوباما ده سال پیش به توافق هسته‌ای (برجام) منجر کرده بود. بند اسنپ‌بک برای این طراحی شده بود که هر یک از شش قدرت جهانی طرف توافق بتواند در صورت نقض تعهدات توسط تهران، بازگرداندن تحریم‌ها را مطالبه کند. اما این بند تاریخ انقضا داشت ـ ۱۸ اکتبر امسال ـ و به همین دلیل اروپایی‌ها آن را فعال کردند.
زمان‌بندی احتمالاً در طرح غزه ترامپ نیز نقش داشته است. رئیس‌جمهور آمریکا بارها و آشکارا برای دریافت جایزه نوبل صلح لابی کرده است. کاخ سفید اخیراً فهرستی از رهبران و دولت‌هایی که از او حمایت می‌کنند منتشر کرده است. قرار است جایزه نوبل ۱۰ اکتبر اهدا شود. ♦
