در این گزارش که پریسا حافظی برای خبرگزاری رویترز نوشته و در ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵ منتشر شده، آمده است:
ساعت برای روحانیون ارشد ایران که به دنبال انتخاب جانشینی برای آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر عالی جمهوری اسلامی هستند، تندتر از همیشه می‌تپد.
پنج منبع مطلع از این گفت‌وگوها به رویترز گفتند، یک کمیته سه‌نفره از یکی از نهادهای روحانی عالی‌رتبه، که دو سال پیش توسط خود خامنه‌ای برای تعیین جانشین او منصوب شده، در روزهای اخیر از زمان حمله اسرائیل به ایران و تهدید به ترور این رهبر کهنه‌کار، سرعت برنامه‌ریزی‌هایش را افزایش داده است.
به گفته منابع ایرانی که به دلیل حساسیت بالای موضوع نخواستند نام‌شان فاش شود، خامنه‌ای ۸۶ ساله به طور مرتب از روند گفت‌وگوها آگاه می‌شود. یکی از مقامات ارشد امنیتی گفت، او به همراه خانواده‌اش به مخفیگاه رفته و توسط یگان ویژه «ولی‌امر» از نیروهای سپاه پاسداران محافظت می‌شود.
بر اساس گفته‌ی منابع، اگر خامنه‌ای کشته شود، حاکمیت جمهوری اسلامی بلافاصله تلاش خواهد کرد تا جانشینی برای او معرفی کند تا پیام ثبات و تداوم را منتقل کند. با این حال، آن‌ها اذعان دارند پیش‌بینی مسیر سیاسی بعدی ایران دشوار است.
به گفته یکی از افراد مطلع، که به دفتر خامنه‌ای نزدیک است و در گفت‌وگوهای جانشینی شرکت دارد، رهبر جدید همچنان براساس میزان پایبندی‌اش به اصول انقلابی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، آیت‌الله روح‌الله خمینی، انتخاب خواهد شد.
در عین حال، رأس هرم قدرت نیز در حال بررسی این موضوع است که کدام نامزد ممکن است چهره‌ای میانه‌روتر ارائه دهد تا هم حملات خارجی را دفع کند و هم از بروز شورش‌های داخلی جلوگیری کند.
پنج منبع گفتند که در میان گفت‌وگوهای جانشینی، دو گزینه برجسته مطرح شده‌اند: مجتبی خامنه‌ای، پسر ۵۶ ساله‌ی رهبر که مدت‌هاست به عنوان گزینه‌ی تداوم‌طلب شناخته می‌شود، و گزینه‌ای جدید به نام حسن خمینی، نوه بنیان‌گذار انقلاب اسلامی.
به گفته‌ی منابع، حسن خمینی که به جناح اصلاح‌طلب نزدیک است و خواهان کاهش محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی است، با وجود این گرایش، به دلیل نسب خانوادگی‌اش در میان روحانیون ارشد و نیروهای سپاه پاسداران احترام زیادی دارد.
او شنبه‌شب، تنها چند ساعت پیش از بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران توسط آمریکا، در پیامی علنی به رهبر جمهوری اسلامی نوشت: «بار دیگر با فروتنی اعلام می‌کنم که این بنده کوچک و ناچیز مردم ایران، آماده‌ام تا با افتخار در هر صحنه و جبهه‌ای که شما صلاح بدانید، حضور یابم.»
به گفته‌ی این پنج منبع، حسن خمینی در ماه جاری و در جریان درگیری‌های ایران با اسرائیل و آمریکا به‌طور جدی به عنوان یک نامزد قابل‌تأمل مطرح شده، زیرا او می‌تواند گزینه‌ای آشتی‌جویانه‌تر در سطح داخلی و بین‌المللی نسبت به مجتبی خامنه‌ای باشد.
در مقابل، مجتبی خامنه‌ای که به گفته‌ی منابع دیدگاه‌هایی کاملاً مشابه پدرش دارد، از جمله در سرکوب مخالفان و در پیش گرفتن رویکرد تندروانه نسبت به دشمنان خارجی، گزینه‌ای سخت‌گیر به شمار می‌رود. با این حال، هیچ‌چیز قطعی نشده، ممکن است نامزدها تغییر کنند و تصمیم نهایی با خود رهبر خواهد بود.
منابع اضافه کردند با ادامه درگیری‌های نظامی، مشخص نیست که آیا اصلاً بتوان رهبر جدیدی را به راحتی انتخاب کرد یا او را در موقعیت تثبیت نمود، یا اینکه آیا خواهد توانست همان میزان از قدرت را که خامنه‌ای دارد، در اختیار بگیرد.
به گفته‌ی منابع، حملات هوایی اسرائیل چندین فرمانده ارشد سپاه پاسداران را نیز کشته‌اند که این مسئله می‌تواند روند انتقال قدرت را پیچیده‌تر کند، چرا که این نیروی نخبه نظامی همواره نقش محوری در تحکیم قدرت رهبر ایفا کرده است.
دفتر خامنه‌ای و مجلس خبرگان رهبری، نهادی که کمیته جانشینی از آن تشکیل شده، برای اظهار نظر در دسترس نبودند.
ترامپ: خامنه‌ای هدف آسانی است
به گفته‌ی منابع، برنامه‌ریزی برای انتقال قدرت به دلیل سن بالای خامنه‌ای و نگرانی‌های طولانی‌مدت در مورد سلامت او که طی دهه‌ها بر تمام جوانب سیاست ایران تسلط داشته، مدتی است که در جریان بوده است.
ضرورت این مسئله در ماه سپتامبر، زمانی که اسرائیل سید حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله و متحد نزدیک خامنه‌ای را کشت، به‌روشنی برجسته شد و از آن زمان، با حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و سپس حملات آمریکا در آخر هفته، این روند شتاب چشم‌گیری گرفته است.
رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، هفته گذشته در شبکه‌های اجتماعی هشدار داد: «ما دقیقاً می‌دانیم این به‌اصطلاح “رهبر عالی” کجا پنهان شده است. او هدف آسانی است.» ترامپ خواستار تسلیم بدون قید و شرط تهران شده است.
خامنه‌ای به‌طور علنی هیچ‌گاه ترجیحی درباره‌ی جانشین خود اعلام نکرده است. منابع گفتند، او در گفت‌وگوهای قبلی بارها با ایده‌ی جانشینی پسرش مخالفت کرده، چرا که نگران بازگشت به نوعی حکومت موروثی است که با سرنگونی شاه در سال ۱۹۷۹ به پایان رسید.
نقش رهبر عالی در پی انقلاب اسلامی ایجاد شد و سپس در قانون اساسی نهادینه گشت، به‌گونه‌ای که بالاترین مقام مذهبی اختیار نهایی را در هدایت رئیس‌جمهور و پارلمان منتخب دارد.
به‌طور رسمی، رهبر توسط مجلس خبرگان رهبری انتخاب می‌شود؛ نهادی متشکل از ۸۸ روحانی ارشد که از طریق انتخابات ملی گزینش می‌شوند، اما تمامی نامزدها باید مورد تأیید نهادی تندرو و همسو با خامنه‌ای قرار گیرند.
حسین رَسّام، تحلیل‌گر سیاسی ایرانی ساکن لندن، گفت: «چه جمهوری اسلامی بماند چه نه، به‌کلی متفاوت خواهد بود، زیرا زمینه‌ای که در آن شکل گرفته بود، اساساً تغییر کرده است.» او افزود، حسن خمینی می‌تواند فردی مناسب برای رهبری ایران در مسیر جدید باشد.
«نظام باید کسی را برگزیند که روند گذار آرام را تسهیل کند.»
در سال ۲۰۱۶، ارتباط نزدیک حسن خمینی با جناح اصلاح‌طلب – که در دهه‌ی ۹۰ میلادی سیاست ناموفقی را برای گشودن درهای ایران به جهان دنبال می‌کرد – باعث شد که مقامات تندرو، صلاحیت او را برای عضویت در مجلس خبرگان رد کنند.
پنج منبع گفتند، برنامه‌ریزان جانشینی آگاهند که خمینی برای مردم ایران گزینه‌ای مقبول‌تر از یک چهره تندرو خواهد بود. او سال گذشته نسبت به «بحران نارضایتی فزاینده‌ی مردمی» به دلیل فقر و محرومیت هشدار داده بود.
در مقابل، منابع گفتند، دیدگاه‌های مجتبی خامنه‌ای در تمامی موضوعات کلیدی، از سرکوب مخالفان گرفته تا برخورد سخت با دشمنان خارجی، با پدرش همسو است – ویژگی‌هایی که در شرایط فعلی که ایران در معرض حمله است، خطرناک تلقی می‌شوند.
مجتبی، روحانی میان‌پایه‌ای که در حوزه علمیه قم – مرکز دینی ایران – الهیات تدریس می‌کند، هرگز منصب رسمی در جمهوری اسلامی نداشته است، اما طبق گفته‌ی ناظران ایران، در پشت صحنه به‌عنوان دروازه‌بان پدرش، نفوذ زیادی دارد.
وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال ۲۰۱۹ مجتبی خامنه‌ای را تحریم کرد و اعلام کرد او به‌رغم اینکه هرگز به‌طور رسمی به سمتی انتخاب یا منصوب نشده، به‌صورت «رسمی» نماینده‌ی رهبر است.
سایر نامزدها حذف شده‌اند
چند تن از افرادی که مدت‌ها به عنوان جانشینان احتمالی خامنه‌ای مطرح بودند، تاکنون درگذشته‌اند.
اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۲۰۱۷، محمود هاشمی شاهرودی (رئیس پیشین قوه قضاییه) در سال ۲۰۱۸، و ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۴ در سانحه‌ی سقوط بالگرد جان خود را از دست دادند.
یک روحانی دیگر، صادق آملی لاریجانی، نیز کنار گذاشته شده است.
به گفته‌ی پنج منبع، سایر چهره‌ها، از جمله آیت‌الله علیرضا اعرافی، عضو مجلس خبرگان، همچنان مطرح هستند، اما از مجتبی خامنه‌ای و حسن خمینی عقب مانده‌اند.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در اندیشکده گروه بحران بین‌المللی گفت: «این احتمال نیز وجود دارد که نامزدی معرفی شود که هیچ‌کس او را نمی‌شناسد و عملاً اختیاراتی نداشته باشد که آیت‌الله خامنه‌ای در طول بیش از ۳۰ سال در اختیار داشته است.»
صدای «رهبر معظم» همچنان قدرتمند است.
پس از مرگ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، روح‌الله خمینی، در سال ۱۹۸۹، خامنه‌ای به‌عنوان انتخاب او معرفی شد. با اینکه قبلاً ریاست‌جمهوری را بر عهده داشت، اما تنها یک روحانی میان‌پایه بود و در ابتدا از سوی روحانیون بانفوذ، فردی ضعیف و نامحتمل برای جانشینی رهبر کاریزماتیک قبلی تلقی می‌شد.
با این حال، او به تدریج تسلط خود را تثبیت کرد و با تکیه بر سپاه پاسداران، رقبایش را کنار زد و اعتراضات مردمی را سرکوب کرد تا به تصمیم‌گیرنده‌ی بی‌چون‌وچرای ایران بدل شود.