سون تسکه از دانشگاه فناوری سیدنی در یادداشتی که در سایت The Conversation درباره گرمایش زمین منتشر کرده پرسیده است؛ «آیا اقدامات اقلیمی بی‌فایده شده‌اند؟ ایالات متحده برای دومین بار از توافق پاریس خارج شده، در حالی که رکوردهای گرمایی بر روی خشکی و دریا شکسته شده‌اند و رویدادهای شدید آب‌وهوایی چند برابر شده‌اند.»
در اواخر سال ۲۰۱۵، کشورها از طریق توافق‌نامه پاریس توافق کردند که تلاش کنند افزایش دمای زمین را به خوبی زیر ۲ درجه سلسیوس و در حالت ایده‌آل به ۱.۵ درجه محدود کنند. اکنون، حدود ده سال بعد، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا حدی که این هدف ۱.۵ درجه‌ای محقق شود، بسیار دشوار به نظر می‌رسد.
اما بشریت به اندازه کافی مسیر خود را تغییر داده تا بدترین آینده اقلیمی ممکن را دفع کند. انرژی‌های تجدیدپذیر، بهره‌وری انرژی و سایر اقدامات، وضعیت را تغییر داده‌اند. سناریوی بدبینانه‌ای که شامل استفاده گسترده از زغال‌سنگ، افزایش شدید انتشار گازها و جهانی بسیار گرم‌تر بود، اکنون به‌ندرت محتمل است.
در عوض، زمین در مسیر گرم شدن متوسط حدود ۲.۷ درجه سلسیوس تا سال ۲۱۰۰ قرار دارد. این میزان گرم شدن، «خطر بی‌سابقه‌ای» برای حیات بر روی زمین به همراه خواهد داشت. اما نشان‌دهنده پیشرفت‌هایی هم هست.
چطور به اینجا رسیدیم؟
از زمان آغاز صنعتی شدن، حدود سال ۱۸۵۰، انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای افزایش یافته است. دی‌اکسیدکربن (CO₂) بدون شک رایج‌ترین گازی است که ما تولید می‌کنیم، در حالی که متان و اکسید نیتروژن نیز نقش دارند. این گازها گرمای خورشید را در جو زمین به دام می‌اندازند و مانع از بازتاب آن به فضا می‌شوند.
در سال ۲۰۲۳، ۴۱ درصد از انتشار گاز CO₂ مربوط به انرژی جهان از زغال‌سنگ بوده است، عمدتاً برای تولید برق. حدود ۳۲ درصد از سوزاندن نفت در وسایل نقلیه جاده‌ای بوده و ۲۱ درصد از گاز طبیعی برای گرمایش ساختمان‌ها و فرآیندهای صنعتی.
جهان بدون شک در حال تجربه تأثیرات آن است. سازمان جهانی هواشناسی تأیید کرده که سال ۲۰۲۴ گرم‌ترین سال ثبت‌شده تاکنون بوده که به‌طور موقت از ۱.۵ درجه بیشتر از دوره پیشاصنعتی عبور کرده است. در نتیجه، جهان شاهد موج‌های گرمای مرگبار، سیلاب‌های ویرانگر و سیکلون‌های شدید بوده است.
چقدر جلو آمده‌ایم؟
در سال ۲۰۱۴، هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) که نهاد اصلی ارزیابی علم اقلیم در جهان است، استفاده از چهار سناریو با عنوان «مسیرهای نماینده غلظت» (RCP) را آغاز کرد. این چهار سناریوی کلی اقلیمی، بر اساس اقدام یا عدم اقدام انسان طراحی شده‌اند:
- اقدام سریع اقلیمی، انتشار پایین (RCP 2.6)
- دو سناریو با اقدامات متوسط و انتشار میانه (RCP 4.5 و RCP 6.0)
- عدم اقدام، انتشار بالا (RCP 8.5)
اعداد نشان‌دهنده میزان وات گرمای اضافه شده به هر مترمربع از سطح زمین هستند. از میان این چهار سناریو، تنها RCP 2.6 با هدف توافق پاریس برای نگه‌داشتن تغییرات اقلیمی زیر ۲ درجه سازگار است.
اما زمین در حال حرکت به سمت جایی بین RCP 2.6 و 4.5 است، که معادل با حدود ۲.۷ درجه گرم شدن تا سال ۲۱۰۰ خواهد بود.
کارشناسان IPCC همچنین پنج مسیر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی محتمل را برای تکمیل این سناریوها طراحی کرده‌اند.
از میان این مسیرها، ما بیش از همه به سناریویی نزدیک هستیم که در آن توسعه نابرابر باقی می‌ماند، شدت استفاده از منابع و انرژی کاهش می‌یابد و رشد جمعیت به تعادل می‌رسد.
با اینکه مؤثرند، اما این سناریوها اکنون بیش از یک دهه قدمت دارند و نیاز به به‌روزرسانی دارند. در پاسخ، من و همکارانم مدل اقلیمی One Earth را طراحی کردیم تا مسیرهای سریع برای کربن‌زدایی را ترسیم کنیم. ما بودجه کربنی بلندپروازانه‌ای به اندازه ۴۵۰ گیگاتن CO₂ تا رسیدن به نقطه صفر خالص در نظر گرفتیم – مسیری که حتی بلندپروازانه‌تر از RCP 2.6 است.
ایالات متحده، اتحادیه اروپا و چین در مجموع حدود ۲۸ درسد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما مسئول ۵۶ درصد از انتشار تاریخی (۹۲۶ گیگاتن) هستند. مسیرهایی که با هدف ۱.۵ درجه سازگارند، برای این کشورها بودجه باقی‌مانده‌ای معادل ۲۴۳ گیگاتن CO₂ در نظر گرفته‌اند. چین بیشترین بودجه کربنی را برای رسیدن به کربن‌زدایی نیاز خواهد داشت.
برای تحقق این هدف، تا سال ۲۰۵۰، جهان باید ۱۰۰ درصد از منابع پاک انرژی استفاده کند و استفاده از سوخت‌های فسیلی را به پایان برساند. این کار گرمایش جهانی را در حدود ۱.۵ درجه محدود می‌کند – با اطمینان کمی بیش از ۵۰ درصد. ما همچنین باید در همین بازه زمانی، جنگل‌زدایی را به طور کامل متوقف کنیم.
اوج انتشار – آیا به آن رسیده‌ایم؟
انتشار گازهای گلخانه‌ای، از جمله دی‌اکسیدکربن، هنوز به نقطه اوج نرسیده‌اند، با وجود افزایش قابل توجه تولید برق تجدیدپذیر، ذخیره‌سازی باتری‌ها و کاهش هزینه خودروهای برقی.
اما پیشرفت واقعی نیز حاصل شده است. اتحادیه اروپا می‌گوید که انتشار گازهایش در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲، ۸.۳ درصد کاهش یافته است. انتشار خالص اروپا اکنون ۳۷ درصد پایین‌تر از سطح سال ۱۹۹۰ است، در حالی که تولید ناخالص داخلی این منطقه در همان بازه، ۶۸ درصد رشد داشته است. اتحادیه اروپا همچنان در مسیر دستیابی به هدف کاهش حداقل ۵۵ درصد تا سال ۲۰۳۰ قرار دارد.
انتشار گازهای استرالیا در سال گذشته ۰.۶ درصد کاهش یافت. این کشور اکنون ۲۸.۲ درصد پایین‌تر از سطح ژوئن ۲۰۰۵ است، که مبنای هدف توافق پاریس برای کاهش ۴۳ درصد تا سال ۲۰۳۰ محسوب می‌شود.
در ایالات متحده، انتشار گازها هنوز پایین‌تر از سطح پیش از همه‌گیری کرونا هستند و حدود ۲۰ درصد پایین‌تر از سطح سال ۲۰۰۵ باقی مانده‌اند. از زمان اوج‌گیری در سال ۲۰۰۴، انتشار گازها در ایالات متحده روند نزولی داشته‌اند.
بزرگ‌ترین منتشرکننده جهان، چین، سرانجام در حال کاهش انتشار گازهای خود است. رشد عظیم در انرژی‌های تجدیدپذیر اکنون منجر به اولین کاهش ثبت‌شده در انتشار گازها شده است، با وجود افزایش شدید تقاضای برق. این خبر خوبی است. سال‌ها، انتشار گازهای داخلی چین بالا مانده بود، علی‌رغم نقش پیشرو آن در حوزه‌های خورشیدی، بادی، خودروهای برقی و فناوری باتری.
چین تقریباً یک‌سوم (۳۱ درصد) از انتشار گازهای مربوط به انرژی جهان را تولید می‌کند – عمدتاً به این دلیل که کارخانه تولید جهانی محسوب می‌شود. هر کاهش در چین، تأثیر جهانی بزرگی خواهد داشت.
طبق اعلام IPCC، برای محدود کردن گرمایش به حدود ۱.۵ درجه، باید انتشار جهانی تا نهایتاً پیش از سال ۲۰۲۵ به اوج خود برسد. اکنون به نظر می‌رسد که این اوج ممکن است همین امسال رخ دهد.
با وجود اخبار منفی روزانه، قطار کربن‌زدایی ایستگاه را ترک کرده است. در سال ۲۰۲۴، انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از ۹۰ درصد از رشد جهانی تولید برق را تشکیل دادند. خودروهای برقی از نظر هزینه رقابتی شده‌اند، پمپ‌های حرارتی به سرعت در حال توسعه‌اند و انرژی خورشیدی در مسیر پیروزی است.
پس، آیا برای نجات اقلیم خیلی دیر شده؟
خیر. فناوری‌هایی که نیاز داریم، اکنون به اندازه کافی ارزان شده‌اند. هرچه زودتر از بدتر شدن تغییرات اقلیمی جلوگیری کنیم، فجایع، قحطی و مرگ کمتری را شاهد خواهیم بود. شاید موفق به حفظ دما در ۱.۵ یا حتی ۲ درجه نشویم، اما هر دهم درجه اهمیت دارد. هرچه سریع‌تر این گذار را انجام دهیم، آینده اقلیمی بهتری خواهیم داشت.